Apple gặp sóng gió tại Trung Quốc: Dấu hiệu rạn nứt trong mối quan hệ từng bền chặt
09/10/25
{bài viết năm 2016 trên tờ nytimes}
 |
| Một cửa hàng Apple tại Bắc Kinh |
Cú sốc bất ngờ từ Bắc Kinh
Trong nhiều năm, giới công nghệ Mỹ đều hiểu rõ ranh giới khi kinh doanh tại Trung Quốc: đạt quá nhiều thị phần hoặc gây ảnh hưởng quá lớn, và chính quyền sẽ can thiệp. Apple dường như là ngoại lệ hiếm hoi, duy trì được thế cân bằng mong manh này. Thế nhưng, những diễn biến mới nhất cho thấy vị thế “đặc quyền” của hãng tại Trung Quốc đang lung lay.
Tuần trước, hai dịch vụ iBooks Store và iTunes Movies của Apple bị chính phủ Trung Quốc yêu cầu đóng cửa, chỉ sáu tháng sau khi được cấp phép hoạt động. Theo hai nguồn tin ẩn danh, ban đầu Apple đã nhận được sự đồng thuận từ cơ quan quản lý, song sau đó Cục Quản lý Báo chí, Xuất bản, Phát thanh, Điện ảnh và Truyền hình bất ngờ can thiệp và yêu cầu dừng hoạt động.
Một người phát ngôn của Apple cho biết trong tuyên bố chính thức: “Chúng tôi hy vọng có thể mang sách và phim trở lại với khách hàng Trung Quốc sớm nhất có thể.”
Động thái này gây bất ngờ bởi Apple từng là hình mẫu thành công hiếm hoi của doanh nghiệp Mỹ tại Trung Quốc, khi hãng không chỉ duy trì hoạt động ổn định mà còn mở rộng nhiều dịch vụ mới, như hệ thống thanh toán di động Apple Pay. Tuy nhiên, sự thay đổi trong cách tiếp cận của chính phủ Trung Quốc có thể ảnh hưởng sâu rộng tới chiến lược tăng trưởng của Apple – công ty vốn đang đối mặt với tình trạng chững lại trong doanh số iPhone toàn cầu.
Trung Quốc – thị trường sống còn của Apple
Không giống nhiều hãng công nghệ khác, Apple phụ thuộc nặng nề vào hệ sinh thái phần mềm và dịch vụ như App Store, iTunes hay Apple Pay – những yếu tố giữ chân khách hàng trong “vũ trụ” thiết bị của hãng. Mất đi sự ổn định của các dịch vụ này tại Trung Quốc đồng nghĩa với nguy cơ sụt giảm doanh số thiết bị phần cứng.
Hiện nay, Trung Quốc là thị trường lớn thứ hai của Apple, chỉ sau Mỹ. Do đó, mọi động thái siết chặt quản lý đều được giới đầu tư theo dõi sát sao, đặc biệt khi Apple chuẩn bị công bố báo cáo lợi nhuận quý.
Theo các chuyên gia, việc Bắc Kinh siết chặt kiểm soát Apple cho thấy hãng đang bước vào giai đoạn mà những công ty Mỹ khác từng trải qua – chịu sự giám sát gắt gao kể từ sau vụ tiết lộ của cựu nhân viên Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA) Edward Snowden năm 2013, về việc các công ty công nghệ Mỹ bị lợi dụng cho hoạt động do thám mạng.
Daniel H. Rosen, đối tác sáng lập Rhodium Group – hãng tư vấn kinh tế chuyên nghiên cứu thị trường Trung Quốc, nhận định: “Chính phủ Trung Quốc đang bảo vệ nội dung mà người dân trong nước được tiếp cận, kiểm soát an ninh quốc gia và thúc đẩy các doanh nghiệp bản địa như Huawei, Alibaba và Tencent. Bắc Kinh không muốn để các tập đoàn nước ngoài, đặc biệt là từ Mỹ, chiếm ưu thế trên không gian mạng.”
Từ “đối tác chiến lược” đến “mục tiêu giám sát”
Chỉ vài ngày sau khi các dịch vụ của Apple bị chặn, Chủ tịch Tập Cận Bình đã chủ trì cuộc họp về chính sách Internet tại Bắc Kinh, với sự tham dự của các lãnh đạo công nghệ hàng đầu Trung Quốc như Jack Ma (Alibaba) và Nhậm Chính Phi (Huawei). Trong buổi họp, ông Tập nhấn mạnh rằng: “Trung Quốc cần quản lý không gian mạng tốt hơn, đảm bảo nội dung chất lượng cao và xây dựng nền văn hóa mạng lành mạnh, tích cực, mang lại lợi ích cho xã hội.”
Tuyên bố này cho thấy định hướng nhất quán của Trung Quốc trong việc thắt chặt quyền kiểm soát internet và nội dung trực tuyến.
Từ sau vụ Snowden, truyền thông nhà nước Trung Quốc từng liệt kê tám công ty Mỹ bị xem là “chiến binh bảo hộ” có ảnh hưởng sâu vào các ngành trọng yếu như năng lượng, giáo dục, viễn thông và quân sự – trong đó có Cisco, IBM, Microsoft, Qualcomm và Apple. Doanh số tại Trung Quốc của nhiều công ty này đã sụt giảm đáng kể, do bị thanh tra, xử phạt hoặc buộc phải chuyển giao công nghệ cho đối tác địa phương.
Dù nằm trong danh sách này, Apple vẫn duy trì được mối quan hệ khá “êm đềm”. Năm 2013, sau sáu năm đàm phán, hãng đạt được thỏa thuận phân phối iPhone với China Mobile, nhà mạng lớn nhất nước này. Năm tài chính gần nhất, người tiêu dùng Trung Quốc chi 59 tỷ USD cho sản phẩm Apple, một con số chứng minh sức hút của thương hiệu. Giám đốc điều hành Tim Cook cũng nhiều lần tới thăm Trung Quốc, thể hiện thiện chí hợp tác với chính phủ.
Song những dấu hiệu gần đây cho thấy thời kỳ “trăng mật” này đang đi đến hồi kết.
Kỷ nguyên “tường lửa” và an ninh mạng siết chặt
Dưới thời ông Tập, chính quyền Trung Quốc đã tiến hành chiến dịch “đóng băng” internet, tăng cường kiểm duyệt và triệt phá các công cụ vượt tường lửa. Bắc Kinh cũng triển khai nhiều chính sách mới để giám sát chặt chẽ thông tin liên lạc điện tử, hướng tới mục tiêu biến Trung Quốc thành một “cường quốc mạng”.
Hai năm trước, chính phủ đề xuất luật chống khủng bố yêu cầu các công ty nước ngoài phải cung cấp khóa mã hóa (encryption keys) để phục vụ công tác an ninh. Dù điều khoản này sau đó bị loại bỏ, giới phân tích cho rằng Trung Quốc vẫn muốn nắm quyền tiếp cận mọi dữ liệu trao đổi trong lãnh thổ.
Vụ việc Apple từ chối hỗ trợ FBI giải mã iPhone trong cuộc điều tra khủng bố tại Mỹ càng khiến Bắc Kinh cảnh giác hơn. Theo luật Trung Quốc, doanh nghiệp buộc phải hỗ trợ cơ quan công an hoặc an ninh khi được yêu cầu phục vụ điều tra. Trong phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ, Bruce Sewell, cố vấn pháp lý của Apple, tiết lộ rằng chính phủ Trung Quốc từng đề nghị hãng chia sẻ mã nguồn trong hai năm qua, nhưng Apple đã từ chối.
Cạnh tranh nội địa và nguy cơ bị gạt khỏi cuộc chơi
Hai dịch vụ bị đóng cửa của Apple – iTunes Movies và iBooks Store – vốn trực tiếp cạnh tranh với sản phẩm của các công ty internet Trung Quốc. Trong bối cảnh Bắc Kinh đang thúc đẩy phát triển các ngành công nghệ cao để tái cơ cấu nền kinh tế, việc bảo vệ doanh nghiệp nội địa trở thành ưu tiên hàng đầu.
Không chỉ mảng phim và sách, các dịch vụ khác của Apple cũng có thể trở thành mục tiêu tiếp theo. Apple Pay, chẳng hạn, đang đối đầu trực tiếp với Alipay của Alibaba và WeChat Pay của Tencent, hai nền tảng thanh toán điện tử chiếm lĩnh gần như toàn bộ thị trường Trung Quốc.
Về lâu dài, các chuyên gia cảnh báo rằng chính sách siết chặt đối với doanh nghiệp công nghệ nước ngoài như Apple có thể gây thiệt hại lớn cho nền kinh tế Trung Quốc.
Nhà kinh tế Daniel Rosen nhận định: “Trung Quốc từng hưởng lợi khổng lồ từ việc hội nhập sâu với chuỗi sản xuất công nghệ toàn cầu. Nếu cắt đứt các mối liên kết này, thiệt hại kinh tế chắc chắn sẽ rất nặng nề.”
Từ biểu tượng hợp tác giữa Mỹ và Trung Quốc, Apple giờ đang trở thành tâm điểm trong cuộc giằng co giữa kiểm soát chính trị và tự do công nghệ. Câu chuyện iBooks và iTunes tại Trung Quốc không chỉ là một sự cố kinh doanh, mà còn phản ánh rõ sự thay đổi trong trật tự quyền lực số toàn cầu – nơi mà ngay cả những “gã khổng lồ” cũng không còn bất khả xâm phạm.
shared via nytimes,
