Ba nhà kinh tế cùng nhận giải Nobel vì công trình về công nghệ và tăng trưởng
15/10/25
 |
| Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã trao Giải Nobel Kinh tế năm 2025 cho Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt |
Vinh danh những bộ óc khai phá mối liên hệ giữa đổi mới và thịnh vượng lâu dài
Thứ Hai vừa qua, Giải Nobel Khoa học Kinh tế được trao cho Joel Mokyr (Đại học Northwestern), Philippe Aghion (Collège de France, INSEAD, và Trường Kinh tế London) cùng Peter Howitt (Đại học Brown) vì công trình nghiên cứu làm sáng tỏ cách đổi mới công nghệ trở thành động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Theo Ủy ban giải thưởng, ba nhà kinh tế này đã cung cấp nền tảng quan trọng giúp các quốc gia định hướng phát triển trong tương lai, duy trì và củng cố sự thịnh vượng cho nhân loại.
Chủ tịch Ủy ban, ông John Hassler, phát biểu trong lễ công bố: “Trong phần lớn lịch sử nhân loại, tăng trưởng kinh tế gần như không đáng kể, dù có nhiều phát minh cải thiện đời sống. Nhưng trong hai thế kỷ qua, mọi thứ đã thay đổi. Tăng trưởng bền vững, được dẫn dắt bởi chuỗi đổi mới công nghệ liên tục, đã thay thế cho thời kỳ trì trệ kéo dài.”
Giải thưởng được công bố trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành động lực then chốt của kinh tế toàn cầu, mở ra một kỷ nguyên bùng nổ mới dựa trên công nghệ. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo, những chính sách mang tính bảo hộ như thuế quan thời Trump, hay hạn chế xuất khẩu đất hiếm và thiết bị sản xuất pin của Trung Quốc, có thể kìm hãm đà tăng trưởng. Ba tân chủ nhân Nobel đồng loạt kêu gọi chính phủ tránh những rào cản thương mại và nhập cư – các yếu tố có thể bóp nghẹt đổi mới và giảm năng suất dài hạn.
Joel Mokyr và câu chuyện về “văn hóa tăng trưởng”
Giáo sư Joel Mokyr, người mang hai quốc tịch Mỹ – Israel, nhận một nửa giải thưởng nhờ công trình lý giải vì sao tăng trưởng kinh tế bền vững trở thành chuẩn mực của thế giới hiện đại. Theo Ủy ban, ông đã chứng minh rằng, đổi mới chỉ có thể tự tái sinh khi con người hiểu rõ nguyên lý khoa học đằng sau phát minh. Trước Cách mạng Công nghiệp, sự thiếu hiểu biết này khiến nhiều phát kiến không thể được kế thừa hay mở rộng.
Tác phẩm nổi tiếng của ông, A Culture of Growth: Origins of the Modern Economy, nhấn mạnh vai trò của xã hội cởi mở với ý tưởng mới và sẵn sàng thay đổi – điều kiện tiên quyết để khoa học và công nghệ phát triển.
Mokyr kể rằng ông đang nghỉ tại nhà riêng ở Michigan khi nhận tin: “Tôi đang theo dõi tin tức về việc con tin Israel được thả và gần như quên mất thời điểm công bố giải Nobel, cho tới khi thấy email chúc mừng và cuộc gọi nhỡ từ Thụy Điển.”
Trong cuộc phỏng vấn với tờ The New York Times, Mokyr bày tỏ lạc quan về triển vọng tăng trưởng dài hạn của nhân loại, nhờ “khả năng phi thường của con người trong việc khai thác và kiểm soát các quy luật tự nhiên phục vụ nhu cầu của mình”.
Ông cho rằng khoa học đang giúp thế giới hiểu sâu hơn cách vận dụng các quy luật ấy một cách hiệu quả, mở đường cho “những điều mà trước đây ta chưa từng tưởng tượng”, từ trí tuệ nhân tạo đến công nghệ mRNA và kỹ thuật di truyền. Hai thập kỷ qua, ông gọi là “thời đại của đổi mới đột phá”, và tin rằng làn sóng ấy sẽ tiếp tục lan tỏa trong tương lai.
Lý thuyết “phá hủy sáng tạo” của Aghion và Howitt
Hai nhà kinh tế Philippe Aghion và Peter Howitt chia sẻ nửa còn lại của giải thưởng cho công trình xây dựng “lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua phá hủy sáng tạo” – khái niệm bắt nguồn từ tư tưởng của Joseph Schumpeter, nhà kinh tế Áo thế kỷ 20.
Theo Ủy ban Nobel, “phá hủy sáng tạo” là quá trình bất tận trong đó sản phẩm mới và tốt hơn liên tục thay thế cái cũ – giống như cách điện thoại quay số đầu thế kỷ 20 dần nhường chỗ cho smartphone ngày nay. Aghion và Howitt đã phát triển mô hình toán học về tăng trưởng, đặt sáng tạo và cạnh tranh làm trọng tâm.
Công trình của họ chứng minh kinh tế có thể tiếp tục mở rộng dù nhiều doanh nghiệp bị loại khỏi cuộc chơi bởi các đối thủ đổi mới hơn, qua đó giúp các nhà hoạch định chính sách thiết kế chiến lược khuyến khích nghiên cứu và phát triển (R&D).
Thành viên Ủy ban, bà Kerstin Enflo, nhấn mạnh: “Chúng ta không nên xem tiến bộ là điều hiển nhiên. Xã hội phải luôn theo dõi và bảo vệ những yếu tố tạo nên tăng trưởng bền vững – bao gồm đổi mới dựa trên khoa học, phá hủy sáng tạo và tinh thần cởi mở với thay đổi.”
Những phản ứng đầy xúc động
Trong buổi họp báo tại Stockholm, ông Aghion cho biết: “Tôi thực sự choáng váng. Tôi không thể tìm được từ nào để diễn tả cảm xúc của mình.”
Còn ông Howitt thì được một phóng viên Thụy Điển báo tin và thừa nhận rằng mình “vô cùng phấn khích nhưng vẫn còn sốc”. Ông cho rằng tăng trưởng kinh tế luôn chứa đựng mâu thuẫn nội tại, bởi đổi mới đồng thời tạo ra việc làm mới và mất việc cũ – vấn đề mà các nhà hoạch định vẫn phải tiếp tục giải quyết.
Howitt cũng cảnh báo rằng hợp tác giữa chính phủ, trường đại học và doanh nghiệp chính là yếu tố đã giúp công nghệ phát triển vượt bậc suốt thế kỷ qua, và “hy vọng mối quan hệ ấy sẽ tiếp tục, dù những đám mây đen đang xuất hiện phía trước”.
Những lời cảnh tỉnh về chính sách
Ba nhà kinh tế cùng chia sẻ quan điểm: chính phủ không nên áp dụng các biện pháp làm suy yếu đổi mới. Mokyr cho rằng, để bù đắp cho những người đầu tư vào tri thức – các nhà khoa học và kỹ sư – xã hội cần hệ thống khuyến khích thông qua bằng sáng chế và sự công nhận học thuật, và điều đó chỉ tồn tại trong một chính quyền coi khoa học và công nghệ là ưu tiên hàng đầu.
Ông nói: “Tôi e rằng điều này không còn hiển nhiên như trước.” Dù nhiều quốc gia, như Trung Quốc, đang ủng hộ tăng trưởng dựa trên công nghệ, một số khác lại tỏ ra hoài nghi.
Ông Mokyr khẳng định đổi mới là chìa khóa để giải quyết hai thách thức toàn cầu lớn nhất – biến đổi khí hậu và già hóa dân số. Nhưng để đổi mới nở rộ, chính phủ cần mở rộng nhập cư và tạo môi trường để người tài có thể phát triển.
Ông nói: “Bất kỳ chính sách nào hạn chế nhập cư đều gây hại cho hy vọng tiếp tục đổi mới và tiến bộ.”
Cùng quan điểm đó, Aghion cảnh báo rằng chủ nghĩa bảo hộ và rào cản thương mại là những trở ngại đáng kể đối với tăng trưởng. Sự phân mảnh thị trường và giảm trao đổi ý tưởng sẽ làm chậm nhịp phát triển toàn cầu. Ông nhấn mạnh: “Sự cởi mở là động lực của tăng trưởng.”
Ông cũng bày tỏ lo ngại về làn sóng bảo hộ tại Mỹ và kêu gọi châu Âu không để Mỹ và Trung Quốc trở thành hai trung tâm công nghệ duy nhất, mà cần khuyến khích đổi mới nội khối.
Theo Aghion, trong bối cảnh kinh tế toàn cầu chịu nhiều sức ép, cần thúc đẩy đổi mới xanh, bởi doanh nghiệp sẽ không tự phát triển công nghệ bền vững nếu thiếu động lực chính sách. Còn với trí tuệ nhân tạo, ông coi đây là lĩnh vực “có tiềm năng tăng trưởng tuyệt vời”, song cảnh báo cần chính sách cạnh tranh rõ ràng để ngăn các tập đoàn công nghệ lớn bóp nghẹt đối thủ.
Các giải Nobel khác trong năm 2025
- Năm nay, giải Y sinh học được trao cho Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi vì khám phá cơ chế điều hòa của hệ miễn dịch.
- Giải Vật lý vinh danh John Clarke, Michel Devoret và John Martinis với công trình về cơ học lượng tử và mạch điện siêu dẫn.
- Giải Hóa học thuộc về Susumu Kitagawa, Richard Robson và Omar M. Yaghi – những người phát triển cấu trúc khung kim loại-hữu cơ (MOF).
- Giải Văn học được trao cho nhà văn Hungary Laszlo Krasznahorkai, người “khẳng định sức mạnh của nghệ thuật giữa bối cảnh tận thế”.
- Giải Hòa bình thuộc về María Corina Machado, nữ lãnh đạo đối lập Venezuela, vì “nỗ lực không mệt mỏi trong bảo vệ quyền dân chủ”.
Một năm tôn vinh tri thức và tinh thần khai phá
Giải Nobel Kinh tế 2025 không chỉ là sự ghi nhận đối với ba học giả mà còn là lời nhắc nhở rằng tăng trưởng không tự nhiên mà có. Trong thời đại biến động, khi các xu hướng bảo hộ và cực đoan đang trỗi dậy, thông điệp từ Mokyr, Aghion và Howitt vang lên như lời kêu gọi toàn cầu: hãy bảo vệ khoa học, cởi mở và sáng tạo – những nguồn năng lượng không thể thay thế của sự thịnh vượng nhân loại.
shared via nytimes,
