Bức tượng Fidel Castro và Che Guevara - Biểu tượng hay vết thương lịch sử?
31/07/25
Cuộc gặp định mệnh năm 1955 và di sản gây tranh cãi
Năm 1955, tại thành phố Mexico, Fidel Castro - nhà cách mạng người Cuba có cuộc gặp gỡ đầu tiên với Che Guevara - một bác sĩ người Argentina đầy lý tưởng. Cuộc gặp ấy không chỉ khởi đầu cho một tình bạn cách mạng, mà còn là mốc mở đầu cuộc chiến du kích nhằm lật đổ chính quyền Batista ở Cuba. Kết quả là thắng lợi của Cách mạng Cuba năm 1959, với Fidel Castro trở thành lãnh tụ của một nhà nước cộng sản ngay sát nách nước Mỹ, còn Che Guevara trở thành biểu tượng toàn cầu của chủ nghĩa cách mạng - cả trong huyền thoại lẫn trong tranh cãi.
Đến năm 2017, tại chính nơi hai người từng gặp nhau, chính quyền Mexico City đã dựng tượng đồng Fidel và Che để tưởng niệm khoảnh khắc lịch sử ấy. Hai bức tượng, trị giá khoảng 32.000 USD từ ngân sách công, mô tả Fidel và Che ngồi trò chuyện trên một băng ghế - như thể đang âm mưu thay đổi lịch sử châu Mỹ Latinh.
Tuy nhiên, bảy năm sau, hai bức tượng lại trở thành tâm điểm của một cuộc tranh cãi chính trị sâu sắc tại Mexico - nơi quá khứ và hiện tại va chạm kịch liệt.
Thị trưởng mới và quyết định gây bão
Alessandra Rojo de la Vega, 39 tuổi, là nữ thị trưởng mới của quận Cuauhtémoc – trung tâm lịch sử và chính trị của Mexico City. Tuần trước, bà ra lệnh gỡ bỏ hai bức tượng Fidel và Che, với lý do chúng được dựng lên “không đúng quy trình” và “tôn vinh những kẻ đã gieo rắc đau thương”.
“Có những người vẫn xem Fidel và Che là hình mẫu cách mạng nhưng lãnh đạo không phải là chọn phe đứng về phía nạn nhân nào. Fidel Castro đã từng khiến hàng ngàn người bị cầm tù, bị bịt miệng, thậm chí thiệt mạng. Cuba hiện tại vẫn vật lộn với nạn thiếu điện, thiếu thực phẩm. Không thể vinh danh một nhà độc tài chỉ vì ông ta mang màu sắc chính trị khác.”
Động thái này lập tức gây ra làn sóng phản ứng dữ dội. Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum – người thuộc đảng cánh tả Morena chỉ trích gay gắt, gọi việc tháo dỡ tượng là “thiếu khoan dung hoàn toàn” và “vi phạm pháp luật”. Bà cũng tố cáo sự “đạo đức giả” của thị trưởng khi từng đi du lịch Cuba nhưng nay lại phê phán Fidel và Che.
Rojo de la Vega phản bác chuyến đi Cuba ấy là từ 10 năm trước, khi bà chưa tham gia chính trị. Bà cũng viện dẫn Hiến pháp Mexico City năm 2017 – trao thêm quyền tự quyết cho các quận để khẳng định hành động đó là hợp pháp. Theo bà, các bức tượng này đã bị người dân phản ánh hàng tuần kể từ khi bà nhậm chức tháng 10 năm ngoái.
Sự trỗi dậy của ký ức lịch sử và cuộc chiến biểu tượng
Dù tượng bị dỡ bỏ, cuộc tranh luận vẫn chưa kết thúc. Hơn 200 người đã tụ họp tại địa điểm cũ vào cuối tuần qua, yêu cầu phục hồi các bức tượng. Một số người mặc đồng phục cách mạng, mang cờ Cuba hoặc hình ảnh của Che Guevara và Fidel Castro. Trong số đó có Olivia Garza Joa – phó chủ tịch Hiệp hội Cư dân Cuba tại Mexico khẳng định: “Dù có đồng tình hay không, không thể phủ nhận rằng Cách mạng Cuba đã làm thay đổi lịch sử châu Mỹ Latinh và cả thế giới.”
Ngay cả Đại sứ Cuba tại Mexico – ông Marcos Rodríguez Costa cũng lên tiếng trên mạng xã hội, nhưng theo cách khá chừng mực: “Cách mạng đích thực không được làm bằng đá hay đồng.”
Trong khi đó, các bức tượng đã được bọc kín bằng màng nilon và cất giữ trong một cơ sở của thành phố. Bà Rojo de la Vega từng đề xuất đem đấu giá tượng để thu hồi ngân sách – điều mà Tổng thống Sheinbaum tuyên bố là “trái luật”. Thị trưởng hiện cho biết đang thảo luận với giới chức liên bang và thành phố về khả năng đưa tượng vào bảo tàng hoặc chuyển đến một địa điểm khác.
Trớ trêu thay, cách chỗ tượng từng được đặt chỉ vài bước chân, vẫn còn một bức tượng bán thân của Che Guevara chưa bị gỡ bỏ. Bà Rojo de la Vega giải thích chính quyền chưa xác minh được ai là người chi trả cho tượng bán thân này, nên chưa thể xác định thẩm quyền tháo dỡ.
Hai hệ giá trị đối đầu: tôn vinh hay chối bỏ?
Cuộc tranh cãi xung quanh tượng Fidel và Che không đơn thuần là vấn đề mỹ thuật đô thị, mà phản ánh sự đụng độ giữa hai hệ tư tưởng đang tồn tại trong chính trường Mexico: một bên muốn nhìn lại lịch sử với con mắt phê phán, nhấn mạnh đến nạn nhân của các chế độ độc tài; bên còn lại coi việc tưởng niệm các biểu tượng cách mạng là điều cần thiết, bất chấp quá khứ phức tạp của họ.
Tổng thống Sheinbaum từng gỡ tấm bảng ghi công cựu Tổng thống Gustavo Díaz Ordaz – một nhân vật bảo thủ liên quan đến vụ đàn áp đẫm máu năm 1968 vì “tượng trưng cho thời kỳ ô nhục”. Bà cũng từng chỉ đạo gỡ tượng Christopher Columbus năm 2020 để “phi thực dân hóa đại lộ chính”. Chính vì vậy, bà Rojo de la Vega lập luận rằng mình chỉ đang làm điều tương tự: “Một nhà độc tài không thể được tha thứ chỉ vì họ thuộc cánh tả, trung lập hay cánh hữu. Phải nhất quán.”
Tượng Fidel và Che – ban đầu do chính trị gia Ricardo Monreal (thuộc đảng Morena) cho dựng năm 2017 từng bị vẽ bậy và gỡ bỏ năm 2018 do thiếu giấy phép. Đến năm 2020, một ủy ban thành phố mới phê duyệt lại. Nay, ủy ban này lại tuyên bố việc tháo dỡ tượng là sai quy trình.
Vấn đề trở nên nhạy cảm hơn khi gắn với hình ảnh chính trị. Bà Rojo de la Vega không thuộc đảng Morena, và động thái của bà vô tình chạm đến biểu tượng lịch sử gắn với lý tưởng cánh tả – vốn là “di sản thiêng liêng” trong mắt nhiều đảng viên Morena.
shared via nytimes,
