Spotify: Câu chuyện đằng sau những con số lợi nhuận và nguy cơ tiềm ẩn
20/03/25
 |
| Taylor Swift đã tẩy chay Spotify vì tiền bản quyền, nhưng hiện tại lại là một trong những nghệ sĩ được phát trực tuyến nhiều nhất. Ảnh: Allen J Schaben/Los Angeles Times/Getty Images |
Từ thương vụ triệu đô của Daniel Ek đến làn sóng chỉ trích
Tháng 11 và 12 năm ngoái, CEO Spotify Daniel Ek đã bán 420.000 cổ phiếu của công ty, thu về gần 200 triệu USD. Điều này ngay lập tức dấy lên đồn đoán rằng Ek đang tháo chạy khỏi Spotify do những thông tin tiêu cực trong cuốn sách Mood Machine của Liz Pelly. Tuy nhiên, thực tế cho thấy Ek đã bắt đầu kế hoạch bán cổ phiếu từ giữa năm 2023 và sẽ tiếp tục đến năm 2025, bất chấp những lời đồn đoán hoang đường.
Điều đáng chú ý hơn là nội dung của Mood Machine, một cuốn sách chỉ trích mô hình kinh doanh của Spotify, đặt ra câu hỏi về đạo đức của công ty và tác động tiêu cực đối với ngành âm nhạc. Điều này có thể gây ra những rủi ro dài hạn đối với định vị thương hiệu và giá trị cổ phiếu của nền tảng phát nhạc trực tuyến lớn nhất thế giới này.
Spotify: Công ty âm nhạc hay doanh nghiệp quảng cáo?
Ban đầu, câu chuyện được kể về Spotify là một nỗ lực cứu ngành công nghiệp âm nhạc khỏi nạn vi phạm bản quyền, mang đến một mô hình phát nhạc hợp pháp với mức phí hợp lý. Tuy nhiên, Pelly lập luận rằng đây chỉ là một vỏ bọc. Thực chất, Ek là một chuyên gia quảng cáo, và Spotify ra đời với mục tiêu chính là kinh doanh dữ liệu người dùng, tối ưu hóa doanh thu quảng cáo.
Thậm chí, theo tác giả, ban đầu Spotify không được định hướng là nền tảng phát nhạc mà là phát phim trực tuyến. Nhưng do dung lượng tệp phim quá lớn, Ek chuyển hướng sang nhạc vì dễ quản lý hơn. Điều này cho thấy Spotify không phải một công ty âm nhạc thuần túy, mà là một nền tảng công nghệ tận dụng âm nhạc để thu lợi từ quảng cáo và dữ liệu.
Mô hình thanh toán bất công: Nghệ sĩ bị bóc lột?
Mô hình kinh doanh của Spotify bị chỉ trích là không công bằng với nghệ sĩ. Các hãng thu âm lớn nhận được khoản tiền khổng lồ để cấp phép danh mục bài hát, nhưng không có nghĩa vụ chia sẻ phần lớn lợi nhuận này với nhạc sĩ. Trong khi đó, nghệ sĩ độc lập lại bị kìm hãm bởi cơ chế thanh toán phức tạp của Spotify. Thay vì trả tiền theo lượt phát, Spotify tính toán tiền bản quyền dựa trên tổng số lượt phát toàn hệ thống, nghĩa là nghệ sĩ nhỏ sẽ luôn bị lép vế trước các siêu sao hàng đầu như Ed Sheeran hay Taylor Swift.
Một hệ lụy khác là Spotify đã tạo ra một cuộc cạnh tranh khắc nghiệt, buộc nghệ sĩ phải nhượng bộ nếu muốn tồn tại. Chương trình Spotify Discovery cho phép nghệ sĩ tăng khả năng xuất hiện trên nền tảng với điều kiện chấp nhận mức tiền bản quyền thấp hơn, vô tình thúc đẩy một nền kinh tế âm nhạc không bền vững.
Hệ lụy của thuật toán: Âm nhạc ngày càng nhàm chán
Bước ngoặt lớn của Spotify đến vào đầu thập niên 2010, khi công ty từ bỏ mục tiêu phục vụ "người yêu nhạc" để tập trung vào "người dùng thụ động" – những người chỉ cần một danh sách phát để nghe cả ngày mà không quan tâm nhiều đến nội dung. Các danh sách phát như chill vibes, mellow morning hay mood-booster được thiết kế để thu hút nhóm này.
Hệ quả là sự lên ngôi của thể loại Spotifycore: một chút ambient, một chút electronic, một chút indie – thứ âm nhạc nhẹ nhàng, dễ nghe nhưng thiếu bản sắc. Điều này tác động trực tiếp đến sự sáng tạo của nghệ sĩ, khi họ bị buộc phải sản xuất nhạc theo xu hướng của thuật toán thay vì theo cảm hứng cá nhân.
Spotify thậm chí còn phát triển công cụ tối ưu hóa Spotify4Artists, giúp nghệ sĩ theo dõi xu hướng và điều chỉnh âm nhạc của mình cho phù hợp với thị hiếu chung. Trong bối cảnh nghệ sĩ ngày càng khó kiếm sống, áp lực phải chạy theo thuật toán trở thành một vòng luẩn quẩn.
Cuộc chơi của những bản nhạc vô danh và sự trỗi dậy của AI
Một xu hướng đáng lo ngại khác là sự phát triển của Perfect Fit Content (PFC) – những bản nhạc nền vô danh, được sản xuất hàng loạt bởi các công ty chuyên cung cấp nhạc nền. Những bản nhạc này thường được gán cho những nghệ sĩ giả mạo, không có tiểu sử rõ ràng, và được Spotify đưa vào danh sách phát chính thức nhằm tối đa hóa lợi nhuận.
Mặc dù công ty phủ nhận việc tạo ra "nghệ sĩ giả", nhưng sự phổ biến của PFC cho thấy một chiến lược khác: thay vì trả tiền bản quyền cho nghệ sĩ, Spotify có thể kiểm soát hoàn toàn danh sách phát bằng những nội dung rẻ tiền, sẵn sàng thay thế bất kỳ ai.
Pelly còn tiết lộ về dự án Soundscape – một trình phát nhạc AI cá nhân hóa của Spotify, nhằm tạo ra một hệ sinh thái nơi người dùng không cần tự chọn nhạc mà chỉ cần nhấn "play" và để thuật toán quyết định. Dù dự án này đã bị hoãn, nhưng với sự phát triển của AI, có thể thấy tương lai nơi nhạc sĩ bị thay thế bởi thuật toán không còn xa.
Những rủi ro cho Spotify và cơ hội cho nhà đầu tư
Hiện tại, Spotify vẫn đang thống trị thị trường phát nhạc trực tuyến, chiếm 85% doanh thu thị trường tại Anh. Với lượng người dùng khổng lồ, công ty vẫn là một cỗ máy kiếm tiền hiệu quả. Tuy nhiên, những chỉ trích về mô hình kinh doanh, cách đối xử với nghệ sĩ và sự kiểm soát thuật toán có thể tạo ra rủi ro về danh tiếng và pháp lý trong dài hạn.
Một số nền tảng nhỏ hơn, như Bandcamp hay Tidal, đang tận dụng làn sóng phản đối Spotify để xây dựng mô hình hợp tác công bằng hơn với nghệ sĩ. Dù chưa đủ sức cạnh tranh, nhưng sự chuyển dịch trong tư duy người dùng có thể là tín hiệu đáng chú ý.
Với nhà đầu tư, bài toán đặt ra là liệu Spotify có thể tiếp tục duy trì vị thế độc tôn của mình, hay sẽ đối mặt với sự thay đổi trong ngành công nghiệp âm nhạc? Các chiến lược mở rộng, tích hợp AI và kiểm soát nội dung có thể là chìa khóa giúp công ty gia tăng lợi nhuận, nhưng cũng tiềm ẩn những rủi ro về mặt đạo đức và chính sách.
Liệu Spotify sẽ tiếp tục là kẻ thống trị, hay sẽ trở thành nạn nhân của chính những thuật toán mà họ đã tạo ra? Câu trả lời sẽ định hình tương lai của ngành công nghiệp âm nhạc trong kỷ nguyên số.
shared via theguardian,
