Cách nước Anh khiến giới đầu tư xếp hàng rót vốn cho điện hạt nhân
03/11/25
 |
| Nhà máy điện hạt nhân mới đang được xây dựng trên một bãi biển được nhiều người đi bộ ưa chuộng. Ảnh: Francesca Jones |
Dự án Sizewell C – biểu tượng cho sự tái sinh của năng lượng hạt nhân Anh – cuối cùng cũng chính thức khởi công sau nhiều năm tranh cãi và thuyết phục giới đầu tư.
Khởi động giấc mơ hạt nhân bị trì hoãn
Tại vùng đồng bằng phía đông nước Anh, hàng đoàn xe tải nặng nối đuôi nhau trên những con đường nông thôn. Hàng rào tạm thời chắn ngang các cánh đồng, còn các nhóm khảo cổ học thì kiên nhẫn lật từng lớp đất tìm di vật cổ. Tất cả sự xáo trộn ấy bắt nguồn từ một vết cắt khổng lồ trên vùng đất gần thị trấn Leiston, kéo dài tới tận bãi biển sỏi của Biển Bắc – nơi nhà máy điện hạt nhân Sizewell C đang được xây dựng.
Sau nhiều năm chỉ tồn tại trên bản vẽ, Sizewell C nay đã chính thức bước vào giai đoạn thi công. Dự kiến đến khoảng năm 2040, hai lò phản ứng hạt nhân của nhà máy sẽ cung cấp điện cho 6 triệu hộ gia đình Anh.
Cách đó không xa là công trình “đàn anh” Sizewell B, với mái vòm trắng và tường xanh lam đặc trưng – nhà máy điện hạt nhân cuối cùng của Anh được hoàn thành vào năm 1995.
Song, không phải ai cũng đón chào dự án này. Tổ chức Stop Sizewell C, do Alison Downes lãnh đạo, đã vận động phản đối trong nhiều năm, lo ngại tác động môi trường và cảnh quan. Tuy vậy, sự hậu thuẫn kiên quyết từ chính phủ khiến mọi nỗ lực phản đối đều thất bại.
Người phụ nữ thuyết phục được giới tài chính tin vào hạt nhân
Với Julia Pyke, đồng giám đốc điều hành Sizewell C, khoảnh khắc những máy xúc đầu tiên khởi động trên công trường đánh dấu bước ngoặt của cả một sự nghiệp.
Từng là đồng lãnh đạo mảng năng lượng tại hãng luật Herbert Smith Freehills Kramer, bà rời công ty năm 2017 để toàn tâm gây dựng dự án hạt nhân lớn nhất châu Âu hiện nay – với tổng chi phí ước tính 38 tỷ bảng Anh (khoảng 51 tỷ USD).
Bà Pyke chia sẻ trong văn phòng tại London: “Chúng tôi đã chứng minh được rằng, giới đầu tư có nhu cầu thực sự với điện hạt nhân.”
Những năm đầu, bà phải đối mặt với sự hoài nghi sâu sắc. Nhưng thời thế đã thay đổi. Theo bà, nhu cầu điện khổng lồ từ trung tâm dữ liệu AI, xe điện và chính sách chuyển dịch khỏi khí đốt của Anh đang khiến năng lượng hạt nhân lấy lại vị thế.
Bộ trưởng Năng lượng Ed Miliband khẳng định, việc Anh phụ thuộc quá nhiều vào nhiên liệu hóa thạch là nguyên nhân khiến hóa đơn năng lượng cố chấp ở mức cao, và Sizewell C là một phần quan trọng trong chiến lược giảm phụ thuộc này.
Dự án cũng mang lại lợi ích kinh tế tức thời: 8.000 việc làm trong giai đoạn thi công cao điểm, hàng nghìn hợp đồng phụ trợ và cơ hội cho các doanh nghiệp địa phương.
Cần điện ổn định trong thời đại năng lượng tái tạo
Không giống điện gió hay năng lượng mặt trời – vốn phụ thuộc vào gió và ánh sáng – điện hạt nhân cung cấp nguồn điện nền ổn định.
Chris O’Shea, giám đốc điều hành Centrica, tập đoàn điện lớn của Anh nắm 15% cổ phần Sizewell C, nhận định: “Chúng ta cần nguồn điện sẵn sàng để khi gió không thổi, mặt trời không chiếu, đèn vẫn sáng.”
Nhưng năng lực hạt nhân hiện tại của Anh đang suy giảm nhanh chóng. Trong số năm lò phản ứng còn hoạt động, tất cả – trừ Sizewell B – sẽ phải ngừng vận hành trước đầu thập niên 2030 do tuổi thọ kỹ thuật.
Bà Pyke hiểu rõ rủi ro này. Trước khi điều hành Sizewell, bà từng là luật sư tư vấn cho tập đoàn năng lượng quốc doanh Pháp EDF, đơn vị đã mua lại các nhà máy điện hạt nhân của Anh và khởi công Hinkley Point C, một nhà máy khác ở miền Tây.
Dự án Hinkley Point C, mặc dù bị chậm tiến độ nhiều năm và đội vốn kỷ lục, lại mang đến cho Sizewell C một lợi thế quý giá: kinh nghiệm xương máu. EDF đã phải thực hiện hàng nghìn thay đổi kỹ thuật để đáp ứng tiêu chuẩn của Anh, đồng thời đào tạo đội ngũ nhân lực và chuỗi cung ứng bản địa.
Bà Pyke nói: “Chúng tôi có thể sao chép kinh nghiệm của Hinkley để giảm chi phí và rủi ro.” Hơn nữa, phần lớn đội ngũ kỹ sư và nhà thầu từ Hinkley cũng đang trực tiếp chuyển sang làm việc cho Sizewell.
Mô hình tài chính sáng tạo – Chìa khóa để thu hút vốn
Dù có triển vọng, không nhà đầu tư nào sẵn lòng bỏ ra hàng chục tỷ bảng Anh cho một dự án kéo dài hơn thập kỷ. Vì vậy, Sizewell C đã chọn mô hình tài chính đặc biệt – cho phép nhà đầu tư được nhận lợi nhuận ngay trong giai đoạn thi công, thay vì chờ đến khi nhà máy phát điện.
Theo bà Pyke, người dân Anh sẽ chỉ phải trả thêm trung bình 1 bảng/tháng trong hóa đơn điện để hỗ trợ mô hình này.
Cách tiếp cận mới giúp Sizewell thuyết phục được giới đầu tư tổ chức: từ các quỹ hưu trí đến các tập đoàn năng lượng lớn. Dự án được bảo đảm bằng tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng hơn 12%/năm, có bảo vệ lạm phát, cùng cam kết của chính phủ chịu phần lớn rủi ro vượt chi phí.
Jamie Hossain, giám đốc đầu tư của Amber Infrastructure, quỹ quản lý tài sản tại London dự kiến nắm 7,6% cổ phần Sizewell, chia sẻ: “Chúng tôi thấy đây là một khoản đầu tư có thể mang lại lợi nhuận ở mức hai con số thấp.”
Khi nhà nước và tư nhân bắt tay
Danh sách cổ đông Sizewell C hiện gồm:
- Chính phủ Anh: 44,9% cổ phần ban đầu, đóng vai trò bảo lãnh tài chính.
- La Caisse de dépôt et placement du Québec (CDPQ) – quỹ hưu trí lớn nhất Canada: 20%.
- EDF (Pháp): 12,5% và đồng thời cung cấp công nghệ lò phản ứng cùng các thiết bị hạt nhân chủ chốt thông qua Framatome.
Nhà phân tích Deepa Venkateswaran của Bernstein nhận định: “Các điều khoản hào phóng của Sizewell cho thấy độ khó trong việc hút vốn tư nhân vào dự án hạ tầng năng lượng dài hạn, nhưng cũng phản ánh tầm quan trọng ngày càng lớn của điện hạt nhân trong chính sách năng lượng Anh.”
Liệu Sizewell C có thực sự giảm giá điện?
Không phải ai cũng tin rằng Sizewell sẽ giúp người dân tiết kiệm tiền. Với tiến độ hiện nay, nhà máy khó có thể vận hành trước cuối thập niên 2030, nên tác động ngắn hạn gần như bằng không.
Ngay cả khi rẻ hơn Hinkley Point C, dự án vẫn sẽ tiêu tốn khổng lồ. Ben Hopkinson, Giám đốc Hạ tầng tại Trung tâm Nghiên cứu Chính sách (CPS), bình luận: “Rẻ hơn Hinkley không nói lên nhiều điều. Đó vẫn là khoản đầu tư cực kỳ đắt đỏ.”
Tác động kinh tế địa phương: lợi nhuận và phiền toái
Dù chưa phát điện, Sizewell C đã làm thay đổi diện mạo vùng Suffolk. Giá thuê nhà tăng hơn 20% do dòng công nhân và kỹ sư đổ về khu vực, theo Aarran Ellis, Giám đốc công ty bất động sản Jennie Jones tại Saxmundham. Ông nói: “Rất nhiều người địa phương nay làm cho Sizewell, nên họ có thể trả nhiều hơn cho chỗ ở.”
Ngược lại, những người yêu sự yên bình của vùng nông thôn đang lo lắng. Tom Lagden, chủ quán rượu Theberton Lion cách công trường 8 km, than thở: “Đường sá bị chặn, công trường khắp nơi – khách không thể đến quán nữa.”
Để giảm ùn tắc, Sizewell đang mở các tuyến đường mới xuyên qua đất nông nghiệp, nhưng điều đó đồng nghĩa với việc nhiều nông dân phải nhường đất.
David Boden, một nông dân trong vùng, đã bán 20 mẫu đất để chính quyền xây tuyến đường tránh, vì “thà thỏa thuận còn hơn kiện tụng”. Dù vậy, ông vẫn buồn bã nhìn cánh đồng yên tĩnh biến thành đại công trường. Ông nói: “Chúng tôi chuyển đến đây vì sự tĩnh lặng, nhưng giờ, con đường lại chạy thẳng qua nhà mình.”
Một bước ngoặt cho tương lai năng lượng Anh
Sau nhiều thập kỷ thiếu vắng dự án hạt nhân mới, Sizewell C tượng trưng cho nỗ lực của Anh trong việc tái sinh ngành điện hạt nhân – giữa lúc châu Âu đang khát điện ổn định cho nền kinh tế số và xe điện.
Nếu thành công, dự án sẽ trở thành mô hình tài chính lai công – tư điển hình cho hạ tầng năng lượng quy mô lớn, mở đường cho hàng loạt nhà máy tương tự trong tương lai.
Nhưng từ nay đến năm 2040, con đường phía trước của Sizewell C vẫn còn dài – với câu hỏi lớn treo lơ lửng: liệu niềm tin vào năng lượng hạt nhân có đủ sức thuyết phục người dân và thị trường, sau tất cả những rủi ro và hoài nghi từng xảy ra?
shared via nytimes,
