Doanh nghiệp Trung Quốc giữa gọng kìm: Chủ nghĩa toàn trị trong nước và sự dè chừng từ phương Tây
11/07/25
Doanh nhân công nghệ Zhang Yiming – nhà sáng lập ByteDance, công ty sở hữu TikTok – nhận được lệnh từ cơ quan quản lý Trung Quốc: phải đóng cửa một ứng dụng giải trí vì “không phù hợp định hướng”. Ngay lập tức, Zhang thực hiện theo và đăng lời xin lỗi công khai, thể hiện “sự hối lỗi sâu sắc vì đã làm thất vọng kỳ vọng của giới chức”.
Ông không chỉ xin lỗi mà còn cam kết thực hiện chín biện pháp khắc phục, đứng đầu là: “Tăng cường vai trò của ĐCSTQ trong công ty và đào tạo nhân viên theo góc nhìn của chính phủ”.
Bảy năm sau, ByteDance đối mặt với một lệnh khác, lần này từ chính phủ Mỹ: hoặc bán TikTok, hoặc bị cấm hoạt động. Tuy nhiên, lần này họ phản kháng – lựa chọn đấu tranh tại tòa án liên bang.
Từ hai mặt trận: phục tùng Bắc Kinh, lo ngại từ Washington
Trong quá khứ, các doanh nghiệp Trung Quốc có thể giữ thái độ “phục tùng” với Bắc Kinh để được bảo hộ và đồng thời hưởng sự bảo vệ pháp lý, quyền sở hữu tư nhân tại Mỹ. Nhưng cục diện đã thay đổi. Khi mối quan hệ giữa hai siêu cường Mỹ – Trung ngày càng xấu đi, các doanh nghiệp như ByteDance không còn vùng đệm: họ bị kẹt giữa chính quyền độc đoán trong nước và một chính phủ Mỹ ngày càng nghi ngờ, thậm chí thù địch.
Những cái tên như TikTok, Temu hay Shein – những công ty thành công rực rỡ tại Mỹ – giờ đây mang “thẻ bài Trung Quốc” như một gánh nặng khổng lồ. Với nền kinh tế trong nước suy yếu, các doanh nhân Trung Quốc muốn vươn ra ngoài ngày càng cảm nhận rõ sức ép từ cả hai phía.
Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, môi trường kinh doanh nội địa trở nên khó đoán hơn. Chính phủ ưu tiên doanh nghiệp nhà nước thay vì khối tư nhân. Trong năm 2023, các nhà đầu tư Trung Quốc đã rót 130 tỷ USD vào gần 8.000 doanh nghiệp toàn cầu – tăng 8% về giá trị và 38% về số lượng so với năm 2018, theo Bộ Thương mại Trung Quốc. Nhưng họ đang ngày càng lúng túng trong việc xác định nơi nào có thể đầu tư an toàn.
Nghi ngờ ngày càng lớn về sự độc lập doanh nghiệp Trung Quốc
Không khó để hiểu lý do Mỹ lo ngại TikTok. Trong một chế độ như Trung Quốc, không doanh nghiệp nào – dù là tư nhân – có thể nói “không” khi Bắc Kinh yêu cầu. Làm vậy có thể đe dọa cả tài sản cá nhân lẫn sự an toàn của gia đình. Phản ứng của Zhang năm 2018 là một ví dụ tiêu biểu.
Hệ sinh thái doanh nghiệp Trung Quốc được xây dựng trong một môi trường thiếu minh bạch, nơi mà ranh giới giữa công ty và chính quyền thường rất mờ nhạt. Các nền tảng công nghệ lớn như ByteDance vừa giúp kiểm duyệt nội dung, vừa khuếch tán thông tin tuyên truyền của nhà nước – đồng thời tận dụng mạng lưới và vốn đầu tư ở thị trường nước ngoài.
Theo một cựu quản lý từng làm việc tại cả ByteDance và TikTok (đề nghị giấu tên, chỉ xưng là Su), vấn đề của ByteDance là họ “muốn cả hai”: vừa là công cụ truyền thông của Bắc Kinh, vừa muốn hưởng lợi từ môi trường tự do, dân chủ tại phương Tây.
TikTok hiện có hơn 1 tỷ người dùng toàn cầu, trong đó riêng Mỹ chiếm 170 triệu. Ứng dụng này không hoạt động tại Trung Quốc – nơi ByteDance cung cấp một ứng dụng tương tự mang tên Douyin. Chính phủ Mỹ lo ngại Bắc Kinh có thể sử dụng TikTok để tiếp cận dữ liệu nhạy cảm hoặc truyền bá nội dung có định hướng chính trị. Dù TikTok đã cố gắng “rào chắn” bằng cách lưu trữ dữ liệu người dùng Mỹ tại Mỹ, những nỗi lo về bảo mật vẫn chưa được xoa dịu.
Doanh nhân Trung Quốc loay hoay giữa hai ngả đường
Một doanh nhân Trung Quốc sống lưu vong tại châu Á cho biết từng bị từ chối đầu tư vào một công ty bán dẫn vì lý do “an ninh quốc gia”. Ông không thể về nước vì sợ bị chính quyền trả đũa do những phát ngôn trước đó. Nhưng đồng thời, nơi đang sống cũng không chào đón vốn đầu tư của ông chỉ vì ông là người Trung Quốc.
Tại Thung lũng Silicon, các startup về AI, bán dẫn và công nghệ cao khác đang tránh xa nhà đầu tư Trung Quốc. Thậm chí, một số công ty còn yêu cầu các nhà đầu tư Trung Quốc hiện hữu phải thoái vốn để tránh bị điều tra theo Đạo luật Kiểm soát Đầu tư Nước ngoài (CFIUS).
Sự phân biệt ngày càng rõ rệt. Trong phiên điều trần tại Thượng viện hồi tháng 1, Thượng nghị sĩ Tom Cotton liên tục chất vấn CEO TikTok, ông Shou Chew, về quốc tịch: “Ông mang quốc tịch nào?”, “Ông từng xin quốc tịch Trung Quốc chưa?”. (Câu trả lời là: Singapore và chưa từng.) Nếu ông Chew mang hộ chiếu Trung Quốc, phản ứng có lẽ sẽ còn gay gắt hơn.
Tại Florida, một đạo luật cấm nhiều công dân Trung Quốc mua bất động sản, với lý do “lo ngại an ninh quốc gia”. Hơn 36 tiểu bang khác cũng đang xem xét các dự luật tương tự.
Tất cả những động thái này đã khiến dòng vốn đầu tư từ Trung Quốc vào Mỹ nguội lạnh. Theo Rhodium Group, năm 2022, đầu tư mới của Trung Quốc vào Mỹ giảm xuống dưới 5 tỷ USD – trong khi năm 2016 từng đạt tới 46 tỷ USD. Trung Quốc tụt khỏi top 5 nhà đầu tư lớn nhất tại Mỹ, bị thay thế bởi Qatar, Tây Ban Nha và Na Uy.
Các quỹ đầu tư mạo hiểm Trung Quốc từng lùng sục khắp Silicon Valley để “săn kỳ lân”. Giờ đây, họ chuyển địa điểm – gặp nhau tại Abu Dhabi hay Riyadh.
Sự lựa chọn khó khăn: mở cửa hay phòng thủ?
Nhiều học giả cho rằng Mỹ không sai khi cẩn trọng với đầu tư Trung Quốc. Trong bối cảnh Đảng Cộng sản Trung Quốc đặt “an ninh quốc gia” lên hàng đầu và toàn cầu hóa đang thoái trào, các quốc gia dân chủ buộc phải suy nghĩ nghiêm túc về chiến lược cân bằng giữa “mở cửa” và “bảo vệ”.
Một học giả chuyên nghiên cứu ngành internet Trung Quốc cho biết: “Những nền tảng như TikTok có ảnh hưởng quá lớn. Vì vậy việc đặt câu hỏi về quyền sở hữu là hoàn toàn dễ hiểu.”
Tại Trung Quốc, mọi tranh chấp có thể được “giải quyết trong một cú điện thoại”. Còn tại Mỹ, tiến trình pháp lý có thể kéo dài hàng năm – nhưng đó cũng là minh chứng cho sự khác biệt về thể chế.
shared via nytimes,
