Amazon và kế hoạch thay thế hơn nửa triệu việc làm bằng robot
22/10/25
 |
| Những hàng xe đẩy được chuẩn bị để vận chuyển tại cơ sở của Amazon ở Shreveport |
Cuộc cách mạng tự động hóa lớn nhất lịch sử Amazon
Trong hơn hai thập niên qua, không công ty nào ảnh hưởng sâu rộng đến môi trường làm việc tại Mỹ như Amazon. Từ chỗ là nhà bán lẻ trực tuyến nhỏ, Amazon trở thành nhà tuyển dụng tư nhân lớn thứ hai tại Mỹ, với hơn 1,2 triệu nhân viên. Họ xây dựng mạng lưới kho hàng khổng lồ, đội ngũ tài xế giao hàng hùng hậu, và tiên phong sử dụng công nghệ để tuyển dụng, giám sát và quản lý con người.
Nhưng nay, Amazon đang chuẩn bị cho một cuộc chuyển đổi lao động sâu sắc: thay thế hơn 500.000 vị trí làm việc bằng robot. Các tài liệu nội bộ được The New York Times tiết lộ cùng nhiều cuộc phỏng vấn cho thấy ban lãnh đạo công ty tin “thời khắc tự động hóa” đang đến rất gần.
Theo kế hoạch, đến năm 2027, bộ phận tự động hóa của Amazon kỳ vọng giúp công ty không cần tuyển thêm 160.000 nhân viên Mỹ – những người lẽ ra cần thiết nếu không áp dụng robot. Điều này tương đương tiết kiệm khoảng 30 cent cho mỗi sản phẩm được chọn, đóng gói và giao đi.
Xa hơn, đến năm 2033, dù doanh số bán hàng dự kiến tăng gấp đôi, Amazon tin họ vẫn không cần mở rộng lực lượng lao động trong nước – tương đương hơn 600.000 việc làm được thay thế bằng máy móc. Mục tiêu cuối cùng là tự động hóa 75% toàn bộ hoạt động của tập đoàn.
“Tái định nghĩa” công việc và hình ảnh doanh nghiệp
Để chuẩn bị cho kỷ nguyên không người này, Amazon xây dựng kế hoạch xử lý hệ quả xã hội tại các cộng đồng có thể mất việc làm. Tài liệu nội bộ cho thấy công ty đang tìm cách xây dựng hình ảnh “công dân doanh nghiệp tốt”, bằng việc tài trợ cho các sự kiện cộng đồng như diễu hành hay chương trình từ thiện Toys for Tots.
Amazon cũng định hướng lại ngôn ngữ truyền thông, tránh dùng những từ gây lo ngại như “tự động hóa” hay “AI”. Thay vào đó, họ ưu tiên các cụm từ “công nghệ tiên tiến” hoặc gọi robot là “cobot” – nghĩa là “robot cộng tác với con người”.
Đại diện Amazon khẳng định những tài liệu The New York Times xem được “không phản ánh đầy đủ chiến lược tuyển dụng tổng thể”. Người phát ngôn Kelly Nantel cho biết công ty vẫn dự kiến tuyển 250.000 lao động mùa lễ, dù từ chối nói rõ bao nhiêu vị trí là dài hạn. Amazon cũng phủ nhận việc cấm lãnh đạo dùng từ “tự động hóa”, đồng thời cho rằng các hoạt động cộng đồng không liên quan đến kế hoạch robot hóa.
Tuy nhiên, các chuyên gia chỉ ra tác động của kế hoạch này có thể làm thay đổi cấu trúc việc làm nước Mỹ. Từ việc từng tạo ra nhu cầu khổng lồ về kho vận và giao hàng, Amazon giờ lại dẫn đầu xu hướng khiến các vị trí lao động phổ thông dần biến mất, nhường chỗ cho công việc kỹ thuật cao và ít người hơn.
Nhà kinh tế học Daron Acemoglu, người đoạt Nobel năm ngoái, nhận định: “Không ai có động lực mạnh mẽ hơn Amazon để tìm ra cách tự động hóa có lãi. Khi họ làm được, những doanh nghiệp khác sẽ noi theo.” Theo ông, nếu thành công, Amazon sẽ trở thành nhà hủy việc làm lớn nhất nước Mỹ, thay vì là nhà tạo việc làm như trước.
Hành trình tự động hóa: Từ Kiva đến Shreveport
Dấu mốc khởi đầu của Amazon Robotics
Từ năm 2012, khi Amazon chi 775 triệu USD mua hãng robot Kiva, công ty bước vào thời kỳ mới. Những robot hình đĩa khổng lồ bắt đầu vận chuyển kệ hàng tới nhân viên, thay vì để con người phải đi bộ hàng cây số trong kho.
Từ đó, Amazon phát triển một hệ thống robot vận hành phối hợp như những mảnh Lego – mỗi chương trình đảm nhiệm một khâu trong quy trình kho vận. Tập đoàn đặc biệt tập trung vào các trung tâm hoàn thiện đơn hàng – nơi hàng hóa được lấy, đóng gói và gửi đến khách hàng chỉ bằng một cú nhấp chuột.
Nhà kho “mẫu” tại Louisiana
Bước ngoặt lớn diễn ra năm 2023 khi Amazon mở kho hiện đại nhất tại Shreveport, bang Louisiana – mô hình mẫu cho các trung tâm robot trong tương lai. Ở đây, sau khi sản phẩm được đóng gói, gần như không còn bàn tay con người can thiệp.
Kho này vận hành 1.000 robot, cho phép công ty giảm 25% số lao động so với mô hình cũ. Theo kế hoạch, khi hệ thống robot được mở rộng trong năm tới, số nhân viên có thể giảm một nửa. Nhóm kỹ sư robot của Amazon viết trong bản kế hoạch năm 2025: “Với cột mốc này trong tầm tay, chúng tôi tự tin có thể làm phẳng đường cong tuyển dụng của Amazon trong 10 năm tới.”
Mở rộng mô hình khắp nước Mỹ
Amazon dự định sao chép thiết kế Shreveport tại khoảng 40 cơ sở trước cuối năm 2027, bắt đầu bằng trung tâm mới ở Virginia Beach. Đồng thời, công ty đang cải tạo các kho cũ như cơ sở tại Stone Mountain, gần Atlanta.
Kho này hiện có 4.000 công nhân. Sau khi lắp đặt hệ thống robot, nó dự kiến xử lý lượng hàng hóa nhiều hơn 10% nhưng giảm tới 1.200 nhân viên. Amazon khẳng định con số cuối cùng có thể thay đổi, song tài liệu cho thấy các cơ sở robot hóa sẽ phụ thuộc nhiều hơn vào lao động tạm thời thay vì nhân viên toàn thời gian.
Để “kiểm soát dư luận”, nhóm triển khai đã lập kế hoạch truyền thông tích cực tại Georgia, nhấn mạnh vào các công việc kỹ thuật mới và “sáng tạo mang lại niềm tự hào cho địa phương”.
Cắt giảm chi phí, tái định hình lực lượng
Mục tiêu tiết kiệm 12,6 tỷ USD
Sau đại dịch, làn sóng mua sắm trực tuyến khiến Amazon phải tuyển dụng ồ ạt chưa từng có trong lịch sử doanh nghiệp Mỹ. Tuy nhiên, khi nhu cầu bình thường hóa, công ty lập tức chuyển hướng sang tối ưu chi phí bằng tự động hóa.
Đầu năm 2024, các lãnh đạo phụ trách robot trình bày với hội đồng quản trị: họ có thể thực hiện kế hoạch với chi phí dưới 10 tỷ USD, nhưng lại mang về khoản tiết kiệm 12,6 tỷ USD giai đoạn 2025–2027.
Tổng giám đốc Andy Jassy, người kế nhiệm Jeff Bezos từ 2021, đang đẩy mạnh tái cấu trúc chi phí toàn bộ mảng thương mại điện tử. Theo nhà phân tích Justin Post của Bank of America, sau nhiều năm chỉ chú trọng tăng trưởng, Amazon nay chuyển trọng tâm sang hiệu quả hoạt động. Ông nhận xét: “Robot thực sự mang lại khác biệt đáng kể cho lợi nhuận ròng.”
Một triệu robot và công việc mới
Hiện Amazon có một triệu robot hoạt động toàn cầu, và công ty tin những người vận hành chúng chính là lực lượng lao động tương lai. Các công việc tại kho hàng đang dần chuyển từ lao động tay chân sang lao động kỹ thuật, yêu cầu hiểu biết về cơ khí, tự động hóa và robot học.
Tại Shreveport, hơn 160 kỹ thuật viên robot được trả ít nhất 24,45 USD/giờ, trong khi mức khởi điểm của công nhân thông thường là 19,50 USD/giờ. Udit Madan – Giám đốc vận hành toàn cầu của Amazon – cho biết gần 5.000 người đã tham gia chương trình học nghề cơ điện tử (mechatronics) từ năm 2019. “Đó là con đường nghề nghiệp đầy tiềm năng,” ông nói.
Tác động xã hội: ai là người chịu ảnh hưởng?
Các nhà nghiên cứu cảnh báo tự động hóa có thể tác động mạnh tới nhóm lao động da màu, bởi tỷ lệ nhân viên da đen tại kho Amazon cao gấp ba lần mức trung bình của Mỹ.
Thực tế này đang thể hiện rõ ở kho Stone Mountain. Một thanh niên da đen 28 tuổi sống gần đó kể anh đã vượt qua vòng xét tuyển sơ bộ vào đầu năm nay nhưng không thể đặt lịch kiểm tra hồ sơ và xét nghiệm ma túy – vì Amazon không còn đăng tuyển trong suốt năm tháng qua. Dù cơ sở này không sa thải nhân viên, Amazon dự định cắt giảm dần 1.000 vị trí thông qua “tự nhiên giảm”, tức là không tuyển mới khi nhân viên nghỉ việc.
Đáng chú ý, kho Stone Mountain mới hoạt động được 5 năm nhưng đã bị coi là lạc hậu. Dự án nâng cấp robot đang diễn ra, hướng đến mô hình “nhà máy kho vận tương lai” – nơi con người chỉ giám sát, còn robot thực thi phần lớn công việc.
Từ triết lý của Bezos đến chiến lược của Jassy
Tư duy “nghĩ lớn” của người sáng lập
Trong suốt nhiệm kỳ của mình, Jeff Bezos luôn yêu cầu nhân viên “nghĩ lớn” – đặc biệt về tự động hóa. Hai cựu lãnh đạo cấp cao tiết lộ, ngay từ đầu, Bezos hình dung một hệ thống kho vận hoàn toàn tự động. Kế hoạch hôm nay chỉ là hiện thực hóa tầm nhìn đó sau hơn một thập kỷ thử nghiệm.
“Hiệu quả” thay cho “mở rộng”
Dưới thời Jassy, triết lý phát triển của Amazon chuyển từ tăng trưởng bằng mở rộng nhân sự sang tăng trưởng nhờ năng suất. Công ty cắt giảm đầu tư không hiệu quả, đóng cửa hàng chục trung tâm và đưa robot vào trung tâm chuỗi cung ứng.
Theo ước tính, nếu kế hoạch tự động hóa thành công, Amazon có thể tiết kiệm hàng chục tỷ USD mỗi năm, đồng thời giữ nguyên quy mô nhân sự dù sản lượng tăng gấp đôi.
Điều này đồng nghĩa Amazon – doanh nghiệp từng đại diện cho thời kỳ “bùng nổ việc làm” hậu công nghiệp – nay trở thành biểu tượng của kỷ nguyên mất việc làm do máy móc.
Tương lai của lao động Amazon
Amazon khẳng định tự động hóa không phải là chấm dứt việc làm, mà là “tái tạo công việc”. Công ty sẽ mở rộng mạng lưới trung tâm giao hàng nông thôn, tạo thêm vị trí kỹ thuật và hậu cần. Tuy nhiên, câu hỏi vẫn là: liệu số việc làm mới có bù đắp được số mất đi?
Các chuyên gia nhận định, kịch bản khả dĩ nhất là lực lượng lao động Amazon sẽ thu hẹp đáng kể, song trình độ và thu nhập trung bình sẽ cao hơn. Công nhân sẽ không còn bốc xếp, mà vận hành, giám sát và bảo trì robot.
Nhưng với các cộng đồng phụ thuộc vào nhà kho Amazon, tương lai không mấy sáng sủa. Việc mất hàng trăm nghìn công việc phổ thông sẽ tạo áp lực lên nền kinh tế địa phương, đặc biệt tại những vùng nông thôn và ngoại ô – nơi Amazon là nhà tuyển dụng lớn nhất.
Bước ngoặt của nền kinh tế Mỹ
Sự chuyển mình của Amazon không chỉ là câu chuyện nội bộ. Nó đặt ra khuôn mẫu cho toàn bộ ngành bán lẻ và logistics Mỹ. Nếu Amazon thành công, Walmart, UPS và hàng loạt doanh nghiệp khác sẽ buộc phải đi theo con đường tương tự để giữ sức cạnh tranh.
Như lời cảnh báo của giáo sư Acemoglu: “Khi Amazon chứng minh được mô hình này sinh lời, làn sóng tự động hóa sẽ lan khắp nền kinh tế.”
Và khi đó, một câu hỏi lớn hơn sẽ xuất hiện: Ai sẽ làm việc trong nền kinh tế hậu-Amazon, nơi máy móc xử lý 75% công việc con người từng đảm nhận?
shared via nytimes,
