Sự thật khốc liệt phía sau những chiếc iPod sản xuất tại Trung Quốc
08/10/25
{bài viết năm 2006 trên tờ Daily Mail}
Biểu tượng công nghệ toàn cầu
Chỉ trong vòng năm năm, iPod của Apple trở thành biểu tượng công nghệ định hình cả một thế hệ. Hơn hai triệu người ở Anh sở hữu thiết bị này, và riêng trong năm ngoái, số lượng bán ra toàn cầu đạt 22,5 triệu chiếc, tương đương 61.644 chiếc mỗi ngày.
Chiếc máy nghe nhạc kỹ thuật số nhỏ gọn có khả năng lưu trữ hàng nghìn bài hát, hình ảnh, thậm chí cả phim dài, đã đưa Apple - công ty có trụ sở tại California trở thành một trong những doanh nghiệp lợi nhuận cao nhất thế giới, giúp nhà sáng lập Steve Jobs tích lũy khối tài sản khoảng 3 tỷ USD.
Năm trước, Apple công bố mức lợi nhuận kỷ lục 1 tỷ USD, nhờ vào sức hút của mẫu iPod Nano mới ra mắt, mỏng chỉ bằng cây bút chì và nặng 1,5 ounce. Một triệu chiếc Nano được tiêu thụ chỉ trong 17 ngày, thậm chí có cả một chiếc được Giáo hoàng Benedict XVI mua.
Nhưng đằng sau sự tinh tế và thành công ấy, ít ai tự hỏi: Chiếc iPod được làm ở đâu và bằng giá nào?
Từ ý tưởng đến dây chuyền Trung Quốc
Phóng viên của The Mail on Sunday lần theo hành trình của một chiếc iPod từ khâu thiết kế cho đến khi xuất xưởng, và phát hiện ra sự thật đáng kinh ngạc về điều kiện lao động tại các nhà máy Trung Quốc – nơi phần lớn các thiết bị Apple được lắp ráp.
Dù là một trong những thương hiệu danh giá nhất nước Mỹ, hầu hết sản phẩm của Apple đều được sản xuất ở nước ngoài, chủ yếu tại Trung Quốc. Và như dự đoán, những người công nhân trực tiếp tạo nên chúng chỉ nhận được phần nhỏ bé nhất của lợi nhuận.
Nhà máy đầu tiên được nhóm phóng viên ghé thăm nằm ở Long Hoa, cách Hồng Kông 20 dặm, do công ty Đài Loan Foxconn vận hành. Đây là nhà máy đầu tiên và lớn nhất của họ trên đại lục.
Khu phức hợp rộng lớn này được mệnh danh là “Thành phố iPod”, nơi 200.000 công nhân vừa làm việc vừa sinh sống - dân số đông hơn cả thành phố Newcastle của Anh.
“Thành phố iPod” và cuộc sống sau hàng rào thép
Từ cổng vào, du khách dễ dàng bị ấn tượng bởi những tấm biển quảng cáo khổng lồ kêu gọi bất kỳ ai trên 16 tuổi (độ tuổi lao động hợp pháp tại Trung Quốc) nộp đơn xin việc.
Công nhân sống trong các khu ký túc xá ngay trong khuôn viên, 100 người chung một phòng, chỉ mang theo vài món đồ cá nhân và một chiếc xô để giặt quần áo. Dù chỗ ở được cung cấp miễn phí, nhưng họ bị cấm tiếp xúc với người bên ngoài.
Mức độ an ninh tại đây cực kỳ nghiêm ngặt, đặc biệt là tại nhà máy E3 cao năm tầng – nơi sản xuất dòng iPod Nano. Các cổng ra vào đều có cảnh sát canh gác, không phải nhân viên bảo vệ, để ngăn chặn các hành vi gián điệp công nghiệp.
Zang Lan, 21 tuổi, đến từ Trịnh Châu, mới làm việc tại dây chuyền lắp ráp iPod được một tháng. Cô làm việc 15 giờ mỗi ngày, nhận 27 bảng Anh mỗi tháng – chỉ bằng một nửa thu nhập của thợ dệt tại Anh năm 1805 (nếu tính theo lạm phát).
“Công việc ở đây tạm ổn,” cô nói, “nhưng quá vất vả. Tôi luôn mệt mỏi. Mọi thứ giống như trong quân đội: nếu di chuyển trong khi làm việc, chúng tôi bị phạt bằng cách phải đứng yên lâu hơn. Còn nam công nhân thì bị bắt hít đất.”
Mỗi sáng, những công nhân mặc áo khoác màu be - biểu tượng cho cấp bậc thấp - bị đưa lên mái nhà để tập diễu hành quân sự. Họ chỉ được về ký túc xá khi quản lý cho phép. “Nếu được yêu cầu làm thêm giờ, chúng tôi không được từ chối,” Zang Lan chia sẻ. “Kết thúc ca làm lúc 11 giờ rưỡi đêm, ai cũng kiệt sức.”
Foxconn, một trong những tập đoàn công nghệ lớn nhất thế giới, hiện đầu tư 31 triệu bảng Anh để mở rộng thêm các nhà máy tại Bắc Kinh và Tô Châu, tận dụng triệt để nguồn lao động giá rẻ. Khoảng 20% trong số một triệu nhân viên của Foxconn làm việc ở Long Hoa, nhưng chỉ một phần rất nhỏ trong đó được phép tham gia lắp ráp iPod.
Tô Châu – “Công xưởng iPod Shuffle”
Nhà máy thứ hai mà phóng viên ghé thăm nằm ở khu công nghiệp Tô Châu, gần Thượng Hải, thuộc sở hữu của Asustek. Tại đây, hơn 2 triệu bo mạch chủ và 150.000 máy tính xách tay được sản xuất mỗi tháng, cùng với hàng nghìn chiếc iPod Shuffle.
Khu nhà máy có diện tích tương đương tám sân bóng đá, được bao quanh bởi hàng rào dây thép gai. Hơn 50.000 công nhân làm việc tại đây, với sáu cổng ra vào luôn có bảo vệ canh gác 24/7, đặc biệt là cổng số 5, nơi dẫn vào xưởng số 8 – trung tâm sản xuất iPod Shuffle.
Khác với Long Hoa, khu ký túc xá nằm bên ngoài nhà máy, nên công nhân có thể đi bộ ra ngoài. Dù mức lương cao hơn – khoảng 54 bảng Anh/tháng – họ phải tự chi trả cho ăn ở, mất đi gần một nửa thu nhập.
Một bảo vệ 26 tuổi, giấu tên, cho biết anh kiếm được 80 bảng Anh/tháng. “Xưởng số 8 chủ yếu là phụ nữ vì họ trung thực hơn,” anh nói. “iPod Shuffle rất dễ bị lấy cắp vì quá nhỏ.”
Khác với phần lớn công nhân, người bảo vệ này hiểu rõ lý do đằng sau mức lương thấp: “Ông chủ muốn giảm chi phí để có thể nhận được nhiều đơn hàng từ nước ngoài.” Chính vì điều đó mà Apple lựa chọn Trung Quốc – nơi có nguồn nhân công dồi dào và giá rẻ nhất thế giới.
Bức tranh toàn cầu của chuỗi cung ứng iPod
Một chiếc iPod Nano chứa 400 linh kiện khác nhau, với chi phí sản xuất khoảng 41 bảng Anh. Bộ nhớ flash – thành phần đắt nhất – có giá 25 bảng, được sản xuất tại Hàn Quốc. Loại chip này có khả năng lưu trữ hàng nghìn bài hát và vẫn hoạt động ngay cả khi bị tác động mạnh, như thử nghiệm cho thấy khi một chiếc iPod bị xe cán qua, màn hình vỡ nhưng nhạc vẫn phát.
Bộ khuếch đại âm thanh đến từ công ty Wolfson Microelectronics của Edinburgh, giúp chuyển đổi tín hiệu kỹ thuật số thành âm thanh analog mượt mà, không nhiễu. Mỗi linh kiện này có giá chỉ 85 xu, nhưng phải vượt quãng đường 8.500 dặm để được lắp ráp tại Trung Quốc.
Pin có giá 2,60 bảng, trong khi tai nghe và ClickWheel – nút điều khiển đặc trưng – đều chỉ tốn 45 xu. Tổng chi phí nhân công Trung Quốc chỉ 4,20 bảng cho mỗi iPod, trong khi tại Anh, sản phẩm được bán với giá 109–179 bảng.
Đằng sau chiếc máy nghe nhạc nhỏ bé là một chuỗi cung ứng phức tạp và hiệu quả đến mức đáng kinh ngạc, trải dài qua nhiều quốc gia.
Chẳng hạn, chip trung tâm PortalPlayer của Nano được phát triển dựa trên công nghệ lõi do ARM của Anh cấp phép, sau đó được lập trình bởi đội ngũ kỹ sư của PortalPlayer tại California, Washington và Hyderabad (Ấn Độ). Con chip này chứa tới 1 triệu dòng mã.
PortalPlayer phối hợp với hai công ty thiết kế vi mạch eSilicon và LSI Logic ở Silicon Valley, rồi gửi bản thiết kế hoàn thiện đến các nhà máy “foundry” tại Đài Loan – những cơ sở có chi phí đầu tư lên tới 1,5 tỷ bảng Anh.
Tại đây, hàng nghìn tấm wafer mỏng được khắc hàng trăm nghìn con chip, sau đó cắt nhỏ, kiểm tra, bọc nhựa tại Silicon-Ware (Đài Loan) và Amkor (Hàn Quốc), rồi chuyển đến Hồng Kông trước khi được vận chuyển sang các nhà máy tại Trung Quốc để lắp ráp hoàn chỉnh.
Bản chất của “kinh doanh toàn cầu”
Theo Will Sturgeon, tổng biên tập trang công nghệ silicon.com, Apple chỉ là một trong hàng nghìn công ty toàn cầu sản xuất sản phẩm của họ trong những điều kiện tương tự. “Đó là bản chất của kinh doanh hiện đại - tận dụng mọi cơ hội để tối ưu chi phí.”
Tác giả James Kynge, người viết cuốn China Shakes the World, cho rằng dù phương Tây thường phê phán điều kiện lao động tại các nhà máy Trung Quốc, thu nhập này thực chất đã thay đổi đời sống nông thôn Trung Hoa. “Số tiền công nhân gửi về cho gia đình hiện vượt xa thu nhập từ nông nghiệp,” ông nhận định.
Tuy vậy, vì Trung Quốc không có công đoàn độc lập, các công ty như Foxconn có thể duy trì mức lương thấp một cách có hệ thống. Theo Kynge, người công nhân chỉ nhận được khoảng 2% lợi nhuận từ mỗi chiếc iPod, còn Foxconn hưởng chưa đến 10%. Phần lớn lợi nhuận thuộc về Apple – đặc biệt là khoản chi khổng lồ cho marketing và thương hiệu.
“Ngay cả khi Trung Quốc tự sản xuất một phiên bản iPod rẻ hơn nhiều, người tiêu dùng vẫn sẽ chọn sản phẩm có logo quả táo,” ông nói. “Thế giới không mua công sức của công nhân Trung Quốc, mà mua biểu tượng của Apple.”
Khi thương hiệu thắng thế
Sự thành công của iPod thể hiện nghịch lý lớn nhất trong toàn cầu hóa: lợi nhuận tập trung ở trung tâm sáng tạo và tiếp thị, trong khi phần sản xuất – nơi con người làm việc vất vả nhất – lại nhận phần ít ỏi.
Các công nhân ở Long Hoa và Tô Châu không bao giờ được nghe nhạc trên chính sản phẩm mà họ lắp ráp. Với họ, iPod chỉ là những linh kiện nối tiếp nhau trên dây chuyền – còn với thế giới, đó là biểu tượng của tự do, sáng tạo và phong cách sống hiện đại.
Apple từ chối bình luận về những phát hiện này. Nhưng thực tế đã quá rõ ràng: đằng sau ánh hào quang của thương hiệu tỷ đô, là một thế giới lao động khắc nghiệt đang vận hành không ngừng nghỉ để phục vụ giấc mơ công nghệ của nhân loại.
shared via Daily Mail,
