Thung lũng Silicon và “nỗi ghen tị Trung Quốc”: Khi nước Mỹ soi mình trong chiếc gương công nghệ phương Đông
29/10/25
 |
| Ảnh: Dongyan Xu |
Trong nhiều tháng qua, các doanh nhân và nhà đầu tư công nghệ hàng đầu ở Mỹ đang nói về Trung Quốc với một thứ cảm xúc lẫn lộn: vừa ngưỡng mộ, vừa bất an, vừa ghen tị. Trên các podcast, bản tin đầu tư và bài viết blog, giới tinh hoa Thung lũng Silicon tỏ ra mê mẩn tốc độ xây cầu, làm đường, sản xuất chip và huấn luyện mô hình AI của Trung Quốc – thứ mà nước Mỹ đang loay hoay tìm lại.
Khi Thung lũng Silicon ngước nhìn phương Đông
Từ lâu, các ông trùm công nghệ Mỹ từng xem Trung Quốc là “kẻ sao chép”. Nhưng nay, họ bắt đầu học hỏi quốc gia này – từ năng suất xây dựng, quy mô sản xuất, cho tới cách triển khai AI trong đời sống. Những lời than thở về “hệ thống hạ tầng xuống cấp”, “bộ máy quan liêu”, hay “nền kinh tế không thể làm nổi con ốc vít” xuất hiện dày đặc trong giới công nghệ Mỹ.
Một bài đăng gần đây từ quỹ đầu tư Andreessen Horowitz cảnh báo: “Khi Trung Quốc lao về phía trước, di chuyển hàng hóa, con người và thông tin ở tốc độ của máy móc, nước Mỹ đang có nguy cơ mắc kẹt trong quá khứ.”
Không ít nhà sáng lập và kỹ sư ở California thậm chí còn thử áp dụng “văn hóa 996” của Trung Quốc – làm việc từ 9h sáng đến 9h tối, 6 ngày/tuần – như một cách “lấy lại năng lượng khởi nghiệp”. Một số khác kêu gọi thực hiện “dự án DeepSeek của nước Mỹ”, ám chỉ công ty AI Trung Quốc vừa vượt kỳ vọng toàn cầu với mô hình giá rẻ mà hiệu quả.
Theo nhà báo công nghệ Afra Wang: “Việc thừa nhận tương lai đang được tạo ra ở nơi khác, không phải nước Mỹ, là điều khó chấp nhận. Đó không chỉ là câu chuyện về công nghệ mà còn là về bản sắc dân tộc.”
“Cơn khủng hoảng bản sắc” của Mỹ
Sự ngưỡng mộ dành cho Trung Quốc phản ánh một nỗi khủng hoảng sâu sắc: nước Mỹ đang mất đi niềm tin vào chính mô hình từng giúp mình dẫn đầu thế giới.
Một thế kỷ trước, khẩu hiệu “Chúng ta sáng tạo, chúng ta xây dựng, chúng ta xuất khẩu” từng là tinh thần Mỹ. Nhưng khi Washington dần xuất khẩu năng lực sản xuất sang châu Á, nước Mỹ giờ chủ yếu thiết kế, trong khi Trung Quốc lại xây dựng và sản xuất – mô hình từng là “DNA công nghiệp” của chính người Mỹ.
Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị, khả năng sản xuất không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn là sức mạnh chiến lược. Nhà đầu tư nổi tiếng Marc Andreessen từng thừa nhận: “Xe hơi bây giờ không còn chỉ là thép và kính, nó là một con robot có bánh xe. Và Trung Quốc đang dẫn đầu trong mọi thứ liên quan đến việc xây dựng các vật thể hữu hình.”
Andreessen nói thêm, điều tích cực là Thung lũng Silicon cuối cùng cũng đang chịu nhìn sang phương Đông, thay vì chỉ ngạo nghễ với chính mình.
Khi Trung Quốc trở thành “giáo trình ngược”
Trong hai thập niên qua, doanh nhân Trung Quốc đã học thuộc lòng cuốn cẩm nang khởi nghiệp Mỹ: họ đọc tiểu sử Steve Jobs, Elon Musk, nghiền ngẫm Zero to One của Peter Thiel, học triết lý tăng trưởng và văn hóa sáng tạo kiểu California. Giờ đây, người Mỹ đang làm điều ngược lại – học từ Trung Quốc.
Các kỹ sư ở Thâm Quyến không mơ mộng về trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) như OpenAI, mà tập trung vào ứng dụng thực tế: tích hợp AI vào dịch vụ, thiết bị, sản xuất. Chính sự thực dụng này giúp Trung Quốc dẫn đầu trong việc thương mại hóa AI ở quy mô lớn.
Cựu Chủ tịch Google Eric Schmidt và đồng nghiệp Selina Xu từng viết trên tờ The New York Times: “Thung lũng Silicon cần bớt ám ảnh với AGI, và học cách mà người Trung Quốc đang đưa AI vào đời sống hằng ngày.”
Đó là sự đối lập giữa chủ nghĩa lý tưởng Mỹ và chủ nghĩa thực dụng Trung Quốc – một khác biệt đang định hình hai hướng phát triển công nghệ đối nghịch.
Từ ghen tị đến toan tính
Tuy nhiên, sự “ngưỡng mộ” Trung Quốc không chỉ là cảm xúc. Đằng sau nó là toan tính quyền lực.
Bằng cách thổi phồng năng lực công nghệ Trung Quốc, giới công nghệ Mỹ đang tạo áp lực lên Washington: hãy tăng ngân sách, hãy siết Trung Quốc bằng thuế quan và quy định, hãy bảo vệ “năng lực cạnh tranh quốc gia” – tức là rót tiền vào ngành của chúng tôi.
Khi còn là CEO của Scale AI, doanh nhân Alexandr Wang đã thúc giục Nhà Trắng “đầu tư cho cuộc chạy đua công nghệ kiểu chiến tranh lạnh mới”.
Tương tự, Jensen Huang – CEO Nvidia – tuyên bố chip Trung Quốc “chỉ chậm hơn vài nano giây”, khiến cả Mỹ lẫn Trung Quốc đều bán tín bán nghi. Nhưng tuyên bố ấy đủ để củng cố một luận điệu: Trung Quốc đang ngay sau lưng, và Mỹ cần bơm thêm tiền để không bị tụt lại.
Nhưng nghịch lý là, chính những người kêu gọi tái thiết nước Mỹ lại ủng hộ các chính sách cản trở: cắt ngân sách đại học, siết visa cho nhân tài nước ngoài, và khơi mào chiến tranh thương mại khiến chuỗi cung ứng với Canada, Mexico, châu Âu bị đứt gãy.
Trong khi đó, Trung Quốc tăng gấp đôi đầu tư vào R&D, đổ ngân sách công khổng lồ cho các viện nghiên cứu và trung tâm AI quốc gia.
“Phép màu” và cái giá đằng sau
Sự ngưỡng mộ Trung Quốc thường quên mất mặt trái của mô hình này.
Đằng sau những cây cầu cao nhất thế giới ở Quý Châu, hay những tuyến tàu cao tốc chạy như tia chớp, là các tỉnh nợ công chồng chất. Dưới những tòa nhà kính thép lấp lánh là mức lương trì trệ và mạng lưới an sinh đang rệu rã.
Những chuyến taxi giá 1,5 USD mà du khách Mỹ trầm trồ chính là cuộc mưu sinh của lớp lao động tri thức thất nghiệp – những người từng là giáo viên, kỹ sư, luật sư.
Trung Quốc đã làm được điều Mỹ ngưỡng mộ, nhưng đánh đổi bằng sự hy sinh khổng lồ của con người và tài chính địa phương. Đó là một hệ thống hiệu quả, nhưng dễ gãy vỡ.
Khi nước Mỹ soi mình trong chiếc gương Trung Quốc
Sự “ghen tị Trung Quốc” của Thung lũng Silicon rốt cuộc nói nhiều hơn về nước Mỹ. Nó phơi bày một xã hội đang đánh mất niềm tin vào khả năng tự đổi mới của mình. Và giống như trong tâm lý học, sự ghen tị thường tiết lộ những điều ta khao khát trở lại – trong trường hợp này, là năng lực xây dựng, tốc độ và tầm nhìn công nghiệp từng định nghĩa nước Mỹ thế kỷ 20.
Cuộc đua Mỹ–Trung về công nghệ chưa kết thúc
Năm 2018, Trung Quốc có “khoảnh khắc Sputnik” khi bị Mỹ cấm vận chip, buộc nước này đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ tự chủ.
Năm 2022, khi OpenAI ra mắt ChatGPT, kỹ sư Trung Quốc gọi đó là “khoảnh khắc ChatGPT” – một cú sốc khiến họ choáng váng.
Hai năm sau, DeepSeek tung ra chatbot mạnh mẽ, rẻ hơn, dùng phần cứng yếu hơn – và người Mỹ lại gọi đó là “Sputnik moment” của mình.
Cuộc chạy đua này không còn là Đông hay Tây thắng cuộc, mà là hai tấm gương phản chiếu lẫn nhau – nơi mỗi bên nhìn thấy trong đối thủ những gì mình đã đánh mất và những gì mình vẫn khao khát.
shared via nytimes,
