IBM và canh bạc công nghệ tại Trung Quốc
09/10/25
{bài viết năm 2015 trên tờ nytimes}
 |
| Virginia M. Rometty, giám đốc IBM |
Cựu chuyên gia an ninh mạng quân sự Trung Quốc hợp tác với “biểu tượng Mỹ”
Thượng tướng Thẩm Trường Tường (Shen Chang Xiang), từng giám sát an ninh mạng cho kho vũ khí tên lửa chiến lược và là người tiên phong trong nghiên cứu an ninh máy tính của Hải quân Trung Quốc, từ lâu đã cảnh báo về sự nguy hiểm khi đất nước phụ thuộc vào công nghệ Mỹ.
Thế nhưng vào tháng 12, vị kỹ sư quân sự 74 tuổi này lại bất ngờ hợp tác với IBM – cái tên đồng nghĩa với sức mạnh công nghệ Mỹ. Theo thông tin từ một trang web của chính quyền Bắc Kinh, ông Thẩm hiện đảm nhận vai trò “nhà khoa học trưởng” trong một dự án hợp tác giữa IBM và công ty Trung Quốc ít tiếng tăm có tên Teamsun. Nhiệm vụ của ông là giúp Teamsun “hấp thụ và phát triển” các công nghệ chủ chốt được IBM cấp phép.
Trong vòng 16 tháng qua, IBM đã được Chính phủ Mỹ cho phép chuyển giao cho Teamsun một phần bản thiết kế của các dòng máy chủ cao cấp cùng phần mềm vận hành, theo các thông báo từ IBM và hồ sơ của Teamsun. Mục tiêu: giúp Trung Quốc dần xây dựng chuỗi cung ứng công nghệ độc lập, không cần dựa vào sản phẩm Mỹ trong tương lai.
“Cầu nối” hay “đòn bẩy” cho tự cường công nghệ?
Dù IBM khẳng định hoạt động tại Trung Quốc không khác gì tại các quốc gia khác, song dự án này diễn ra đúng thời điểm nhạy cảm: chính quyền Obama đang gây sức ép để Bắc Kinh rút lại các quy định buộc doanh nghiệp Mỹ chuyển giao công nghệ nếu muốn tiếp cận thị trường nội địa.
Giới phân tích cho rằng IBM đã “nhún nhường” trước yêu cầu của Trung Quốc, đặt lợi ích ngắn hạn lên trên các yếu tố chính trị và thương mại dài hạn. Một số lo ngại rằng hành động này sẽ tạo tiền lệ, khiến những tập đoàn Mỹ khác buộc phải làm theo để không bị IBM vượt mặt.
Chuyên gia James A. Lewis từ Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nhận định: “Có nhiều người tỏ ra tức giận trước việc IBM dường như đang ‘thỏa hiệp’ với Trung Quốc. Điều đó càng gây phản cảm trong bối cảnh toàn bộ chính phủ Mỹ đang nỗ lực gây sức ép với Bắc Kinh.”
IBM khẳng định họ chỉ đơn giản thực hiện chương trình cấp phép toàn cầu mang tên Open Power, được khởi động từ năm 2013, nhằm mở rộng hợp tác công nghệ với các đối tác trên khắp thế giới. Hiện chương trình có hơn 120 thành viên, gồm cả Google và Samsung, trong đó chưa tới 20 công ty đến từ Trung Quốc.
Phát ngôn viên Edward Barbini nhấn mạnh: “Các đối tác Open Power tại Trung Quốc được tiếp cận công nghệ giống hệt mọi thành viên khác. Chúng tôi luôn minh bạch với các bên liên quan, kể cả chính quyền Obama, về chiến lược mở rộng cộng đồng Open Power toàn cầu.”
Tham vọng của Teamsun: “Hấp thụ rồi sáng tạo”
Trong cuộc phỏng vấn đăng trên trang Teamsun, Phó chủ tịch Hoàng Hoa (Huang Hua) tuyên bố việc hợp tác với IBM sẽ giúp công ty “đáp ứng tốt hơn các yêu cầu an ninh của doanh nghiệp trong nước”. Ông gọi làn sóng thay thế công nghệ từ các tập đoàn Mỹ như IBM, Oracle hay EMC là “cơ hội”, khẳng định chiến lược “hấp thụ rồi đổi mới” sẽ giúp Trung Quốc thu hẹp khoảng cách năng lực với Mỹ và tạo ra sản phẩm có thể thay thế hàng nhập khẩu.
Ngay sau khi Teamsun và IBM được liên hệ để xác minh, đoạn đề cập việc “thay thế IBM, Oracle và EMC” đã bị gỡ khỏi trang web. Cả hai công ty đều từ chối bình luận sâu về dự án, và ông Thẩm không được sắp xếp để trả lời phỏng vấn.
IBM cũng từ chối bình luận về ông Thẩm, với lý do ông không phải nhân viên của tập đoàn. Đại diện Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ (USTR) cũng từ chối đưa ra nhận xét về chiến lược của IBM tại Trung Quốc.
Mạng lưới hợp tác công nghệ và rủi ro chiến lược
IBM hiện có nhiều dự án kinh doanh tại Trung Quốc. Ngoài Teamsun, hãng còn cấp phép công nghệ chip tiên tiến – bộ “bộ não” của máy chủ – cho công ty Suzhou PowerCore. IBM cũng từng trao đổi với khách hàng về việc xây dựng các chuẩn mã hóa nội địa cho dòng máy tính z13, nhằm đáp ứng các quy định an ninh mạng mới tại Trung Quốc, bao gồm yêu cầu cung cấp khóa mã hóa cho chính phủ.
Những hợp tác này nằm trong chiến lược chuyển hướng lớn của IBM, từ kinh doanh phần cứng và dịch vụ truyền thống sang lĩnh vực điện toán đám mây, dữ liệu và di động. Trong quý 4, IBM đạt 4,9 tỷ USD doanh thu từ khu vực châu Á – chiếm 20% tổng doanh thu – dù không công bố riêng phần Trung Quốc.
Giáo sư Willy C. Shih từ Harvard nhận định: “IBM đang cố dung hòa lợi ích giữa chính sách của Mỹ, Trung Quốc và doanh nghiệp, nhưng khả năng cân bằng ba phía này là rất mong manh. Đây thực sự là bài toán khó.”
Trong chuyến thăm Bắc Kinh gần đây, Tổng giám đốc IBM Virginia M. Rometty cho rằng chiến lược của công ty tại Trung Quốc khác biệt với mọi hãng công nghệ nước ngoài khác: “Các doanh nghiệp nước ngoài cần hợp tác với công ty Trung Quốc để phát triển ngành công nghiệp mới – đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ thông tin.” Bà nhấn mạnh việc mở công nghệ chip cho đối tác Trung Quốc “sẽ tạo ra một hệ sinh thái sôi động, nơi các công ty bản địa có thể sản xuất hệ thống máy tính phục vụ cả thị trường trong nước và quốc tế”.
Trung Quốc và giấc mơ tự chủ công nghệ
Theo các chuyên gia, chương trình Open Power đang được chú ý đặc biệt tại Trung Quốc vì nó đáp ứng đúng yêu cầu của Bắc Kinh về minh bạch mã nguồn, tiêu chuẩn mã hóa và kiểm định an ninh sản phẩm.
Từ lâu, chính phủ Trung Quốc đã theo đuổi chính sách “đổi mới nội sinh” nhằm xây dựng ngành công nghệ độc lập. Nhưng chỉ sau các tiết lộ của Edward Snowden năm 2013 về hoạt động do thám mạng của Cơ quan An ninh Quốc gia Mỹ (NSA), những quan chức “diều hâu” ở Bắc Kinh mới có cơ sở để thúc đẩy mạnh mẽ việc tách rời các ngành nhạy cảm – như ngân hàng, năng lượng – khỏi công nghệ nước ngoài.
Một đạo luật mới yêu cầu công khai mã nguồn sản phẩm bán cho ngân hàng vừa bị hoãn lại, song giới quan sát tin rằng Trung Quốc sẽ tiếp tục theo đuổi các biện pháp tương tự dưới hình thức khác.
Ông Thẩm vốn đã từ lâu ủng hộ việc “giải phóng” Trung Quốc khỏi công nghệ Mỹ. Năm 2009, ông đăng một bài viết cảnh báo về “nguy cơ giám sát toàn cầu” của Washington. Đến năm 2014, ông gọi các sản phẩm công nghệ Mỹ là “mối đe dọa nghiêm trọng” đối với an ninh quốc gia Trung Quốc và kêu gọi đào tạo tài năng an ninh mạng ngay từ bậc tiểu học, tương tự mô hình Mỹ và Israel.
Tính toán của IBM và hệ quả tiềm ẩn
Theo các nhà phân tích, bằng cách chuyển giao một phần quyền sở hữu trí tuệ có thu phí, IBM đang tính toán chiến lược “tham gia từ gốc” – trở thành nền tảng công nghệ cơ bản cho các công ty Trung Quốc xây dựng máy chủ và phần mềm tuân thủ quy định nội địa.
Động thái này giúp IBM duy trì chỗ đứng trước đối thủ Intel, vốn cũng cung cấp công nghệ chip để Trung Quốc tự sản xuất máy chủ. Dự kiến, nhiều ngân hàng Trung Quốc sẽ sớm chuyển từ máy chủ chạy hệ điều hành Unix của IBM sang nền tảng Linux, và Open Power được kỳ vọng giữ lại một phần thị phần cho IBM trong quá trình này.
Tuy nhiên, không ít chuyên gia cảnh báo IBM đang lặp lại sai lầm từng mắc phải với Nhật Bản nhiều thập kỷ trước. Clyde V. Prestowitz, cựu quan chức Bộ Thương mại Mỹ dưới thời Tổng thống Reagan, nhận định: “IBM từng tự tin rằng chỉ cần chuyển giao công nghệ, họ vẫn có thể đổi mới nhanh hơn. Nhưng thực tế, các công ty Nhật đã bắt kịp và vượt Mỹ ở nhiều mảng. Lịch sử có thể lặp lại.”
Cuộc đua công nghệ mang màu sắc địa chính trị
Với ông Thẩm Trường Tường, việc Trung Quốc có thể sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm công nghệ dựa trên nền tảng của IBM sẽ là “chiến thắng nhỏ” trong cuộc cạnh tranh công nghệ với Mỹ – cuộc đua mà ông thường ví như trận chiến quân sự.
Trong bài phát biểu tại Hội nghị An ninh mạng Trung Quốc hồi tháng 9, ông Thẩm nhấn mạnh việc Mỹ mở rộng năng lực tấn công và phòng thủ trên mạng khiến internet trở thành “mặt trận chiến lược thứ năm” sau lục địa, hàng không, hải dương và không gian. Ông kêu gọi Trung Quốc “chủ động ứng phó, tăng tốc xây dựng hệ thống an ninh mạng độc lập và bảo vệ chủ quyền quốc gia trên không gian mạng.”
shared via nytimes,
