ASML và trận địa địa chính trị công nghệ: Khi cỗ máy phức tạp nhất thế giới rơi vào tâm bão
09/06/25
 |
| Một máy in thạch bản trong phòng nghiên cứu tại trụ sở chính của ASML. Ảnh: Kevin Faingnaert |
Trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu, ASML – tập đoàn công nghệ Hà Lan sở hữu độc quyền chế tạo các cỗ máy quang khắc tiên tiến trị giá tới 400 triệu USD – đang phải vật lộn giữa những làn sóng chính sách và xung đột quyền lực công nghệ.
“Cỗ máy phức tạp nhất mà con người từng tạo ra”
ASML nổi tiếng toàn cầu với dòng máy quang khắc EUV – thiết bị sử dụng tia cực tím để khắc vi mạch bán dẫn trên các tấm silicon. Những cỗ máy này đòi hỏi các hệ thống gương siêu phức tạp, quy trình bắn laser vào giọt thiếc để tạo ra ánh sáng mạnh, và cần tới hàng trăm nhà cung cấp toàn cầu. Mỗi chiếc máy phải được vận chuyển bằng nhiều chuyến Boeing 747 mới có thể đến tay khách hàng.
Theo GS. Chris Miller (ĐH Tufts), đây là “cỗ máy phức tạp nhất mà con người từng tạo ra”, hội tụ tinh hoa từ khoa học vật liệu, vật lý, thiết kế quang học đến kỹ thuật sản xuất.
CEO ASML và thế trận ba mặt trận
Christophe Fouquet – CEO người Pháp của ASML – đang đối mặt với ba chiến tuyến cùng lúc: Mỹ - EU, EU - Trung Quốc, và nội bộ chính trị Hà Lan. Mới đây, Tổng thống Trump đột ngột công bố mức thuế 50% áp lên hàng hóa châu Âu, có thể khiến chi phí của máy EUV tăng cao – rồi lại tạm hoãn chỉ 2 ngày sau. Gần như cùng lúc, Bộ trưởng Ngoại giao Hà Lan tới Bắc Kinh đàm phán về việc gỡ bỏ các lệnh cấm bán máy móc cho Trung Quốc – trước khi chính phủ Hà Lan đột ngột sụp đổ, khiến đàm phán bị đình trệ.
Ông Fouquet, từng là kỹ sư, cho biết: “Rất nhiều điều đang nằm ngoài tầm kiểm soát của chúng tôi.” Dù vậy, ông không còn giữ im lặng trước địa chính trị mà lên tiếng mạnh mẽ rằng các chính sách bảo hộ có thể hủy hoại chuỗi cung ứng đã hình thành suốt hàng thập kỷ, đồng thời thúc đẩy Trung Quốc đẩy mạnh sản xuất công nghệ nội địa – một nguy cơ trực tiếp với vị thế dẫn đầu của ASML.
Trung Quốc, cạnh tranh và cơ hội lỡ mất
Trung Quốc hiện đang đầu tư mạnh để sản xuất máy quang khắc nội địa. Dù vẫn còn cách biệt đáng kể, ông Fouquet cảnh báo: “Người mà bạn cố gắng ngăn cản sẽ càng nỗ lực hơn để thành công.”
ASML từng đạt 50% doanh thu từ thị trường Trung Quốc trong quý II/2023. Nhưng sau các lệnh cấm xuất khẩu của Mỹ và Hà Lan, con số này dự kiến giảm còn 25%. Trong khi đó, các thị trường lớn khác như Đài Loan và Hàn Quốc tiếp tục chiếm tỷ trọng doanh thu chính.
Chiến lược phản công của ASML
Trước rủi ro bị kéo vào cuộc chiến thương mại, ASML mở rộng các đội ngũ vận động hành lang tại Washington, Brussels và The Hague. CEO Fouquet cho biết: “Chúng tôi luôn muốn châu Âu và Hà Lan chủ động hơn trong việc bảo vệ ngành công nghiệp bán dẫn – và đây là cơ hội để khẳng định vai trò chiến lược của ASML.”
Ông nhấn mạnh rằng việc áp thuế làm tăng chi phí sản xuất chip nội địa tại Mỹ, từ đó làm chậm tốc độ đổi mới. “Nếu bạn muốn sản xuất chip tại nước mình, chi phí phải hợp lý. Thuế quan đẩy chi phí tăng lên.”
Thách thức về chi phí và kỳ vọng AI
Năm 2023, doanh thu của ASML đạt kỷ lục 28,3 tỷ euro (tương đương 32,3 tỷ USD), với kỳ vọng tăng lên 44-60 tỷ euro vào năm 2030 nhờ làn sóng AI. Các tập đoàn như OpenAI, Google hay Microsoft đều sử dụng hàng trăm cỗ máy của ASML để chế tạo các chip AI tiên tiến.
Tuy nhiên, cổ phiếu công ty đã giảm 25% trong năm qua khi nhiều nhà đầu tư lo ngại liệu làn sóng AI có bền vững, và liệu cỗ máy trị giá 400 triệu USD có còn hấp dẫn.
Đằng sau hậu trường địa chính trị
Ngay từ năm 2019, chính quyền Trump đã vận động thành công Hà Lan chặn xuất khẩu máy EUV sang Trung Quốc. Đến thời chính quyền Biden, lệnh cấm mở rộng sang cả các máy đời cũ. Trong bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đã dự trữ lượng lớn máy ASML trước khi các lệnh cấm có hiệu lực.
Ông Gregory Allen, cựu quan chức Lầu Năm Góc, nhận định: “Đây là công nghệ mà Trung Quốc tụt hậu nhất, và có lẽ sẽ là thứ cuối cùng mà họ có thể tự phát triển thành công.”
Triển vọng trước mặt
Tại trụ sở ASML ở thị trấn Veldhoven, công trường mở rộng văn phòng đang hoạt động ngày đêm. Bên trong, các kỹ sư trong bộ đồ vô trùng đang vận hành thế hệ máy EUV mới. CEO Fouquet vẫn đầy lạc quan rằng ngành bán dẫn chỉ mới bắt đầu làn sóng AI, và nhu cầu với thiết bị của ASML sẽ tiếp tục tăng mạnh.
Nhưng ông cũng không quên nhấn mạnh: “Chúng ta không thể ngây thơ. Ngành này đã trở thành lĩnh vực chiến lược toàn cầu.”
shared via nytimes,
