Bắc Kinh "vũ khí hóa" đất hiếm
24/10/25
 |
| Trung Quốc sẵn sàng sử dụng quyền kiểm soát đối với đất hiếm để chống lại bất kỳ quốc gia nào cản đường |
Từ “nạn nhân thương mại” thành “người vũ khí hóa” nguồn tài nguyên chiến lược
Trong phiên bản của Bắc Kinh về cuộc chiến thương mại, Mỹ luôn là kẻ bắt nạt, còn Trung Quốc là nạn nhân - một cường quốc đang lên, cố gắng bảo vệ nền kinh tế toàn cầu trước những đòn thuế quan và lệnh cấm công nghệ bất công từ Washington. Tuy nhiên, hình ảnh đó đang ngày càng khó duy trì khi Trung Quốc thể hiện rõ vai trò của một cỗ máy công nghiệp sẵn sàng sử dụng quyền kiểm soát đối với nguồn khoáng sản quan trọng nhất thế kỷ 21 - đất hiếm để ép buộc bất kỳ quốc gia hay doanh nghiệp nào cản trở lợi ích của họ.
Trung Quốc hiện khai thác và tinh luyện phần lớn đất hiếm trên thế giới - những nguyên tố không thể thiếu trong sản xuất chip máy tính, xe điện, hay máy bay chiến đấu. Đáp trả thuế quan và hạn chế công nghệ của Mỹ, Bắc Kinh vừa ban hành hệ thống kiểm soát mới cho phép chính phủ quản lý việc xuất khẩu hàng loạt sản phẩm công nghệ trên toàn cầu có chứa một lượng dù rất nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc.
Động thái này không chỉ thể hiện sức mạnh kinh tế mà còn trở thành “quân bài” chiến lược trong cuộc gặp sắp tới giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Donald Trump - lời nhắc nhở Trung Quốc có thể dùng quyền kiểm soát nguồn tài nguyên này để định hình mọi thỏa thuận thương mại tương lai.
Bước đi rủi ro: Khi Trung Quốc sao chép chính sách mà mình từng chỉ trích
Việc Bắc Kinh công khai “vũ khí hóa” đất hiếm có thể phản tác dụng, bởi trong nhiều năm qua, chính Trung Quốc là nước mạnh mẽ lên án chính sách kiểm soát xuất khẩu của Mỹ. Giờ đây, khi áp dụng chính sách tương tự, Bắc Kinh tự biến mình thành hình ảnh mà họ từng chỉ trích - siêu cường sẵn sàng thao túng thị trường vì lợi ích địa chính trị.
Neil Thomas, chuyên gia tại Trung tâm Phân tích Trung Quốc của Viện Chính sách Xã hội châu Á, nhận định: “Trung Quốc đang đi trên dây giữa việc củng cố vị thế trong đàm phán thương mại với Mỹ và việc khiến phần còn lại của thế giới lo ngại về ý đồ kiểm soát xuất khẩu của họ.”
Bắc Kinh nhiều lần yêu cầu Washington dỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu chip bán dẫn tiên tiến, giảm thuế và gỡ bỏ các rào cản đầu tư vào Mỹ. Đáp lại, Trump đe dọa áp thêm thuế 100% đối với hàng hóa Trung Quốc và siết hạn chế xuất khẩu phần mềm Mỹ.
Theo giới quan sát, hai bên có thể tìm cách tạm “đóng băng” căng thẳng - Mỹ tạm ngừng áp thêm thuế và hạn chế công nghệ, trong khi Trung Quốc hoãn áp dụng kiểm soát đất hiếm. Tuy nhiên, khả năng này vẫn mong manh khi Bắc Kinh khẳng định quy định mới sẽ có hiệu lực từ tháng 12 tới, yêu cầu mọi doanh nghiệp phải xin phép để xuất khẩu sản phẩm chứa đất hiếm Trung Quốc hoặc được sản xuất bằng thiết bị từ nước này.
Giới chức Trung Quốc giải thích biện pháp này nhằm ngăn các nguyên liệu trong nước bị dùng để phát triển vũ khí. Nhưng các chuyên gia nhận định, Bắc Kinh hoàn toàn có thể dùng quy trình phê duyệt để thưởng hoặc trừng phạt - tùy theo quan hệ chính trị với từng quốc gia.
Giáo sư Ngô Tân Ba, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, nói thẳng: “Nếu quan hệ song phương không tốt, quá trình phê duyệt có thể kéo dài, hoặc thậm chí bị từ chối.”
“Học Mỹ để đối phó Mỹ” - cái giá của sự cưỡng ép
Quan chức Trung Quốc lập luận họ chỉ đang “bắt chước” cách Mỹ áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu ngoài lãnh thổ - đặc biệt là trong trường hợp ngăn công nghệ Mỹ đến tay tập đoàn Huawei. “Chúng tôi chỉ học theo tiền lệ mà Mỹ và đồng minh đã đặt ra từ lâu. Nếu các anh gọi đó là cưỡng ép, thì chẳng phải chúng tôi chỉ đang làm điều mà các anh đã làm trước sao?” ông Ngô nói.
Song, cách làm “học Mỹ để đối phó Mỹ” này lại khiến Bắc Kinh gặp rủi ro lớn. Việc sử dụng biện pháp đơn phương, có phạm vi ảnh hưởng toàn cầu, khiến Trung Quốc mất đi hình ảnh một đối tác thương mại đáng tin cậy - vốn là vai trò mà nước này muốn xây dựng để thay thế Mỹ trong hệ thống kinh tế toàn cầu.
Trước phản ứng dữ dội từ cộng đồng quốc tế, Bắc Kinh cố gắng giảm căng thẳng. Thứ trưởng Thương mại Lăng Kỳ vừa gặp đại diện hơn 170 công ty và hiệp hội doanh nghiệp nước ngoài, trấn an Trung Quốc sẽ tiếp tục phê duyệt “giao dịch hợp pháp” và duy trì ổn định nguồn cung đất hiếm. Tuy nhiên, giới phân tích nhận định Bắc Kinh khó có khả năng rút lại quy định.
Theo Rush Doshi - cựu quan chức chính quyền Biden và tác giả cuốn The Long Game: China’s Grand Strategy to Displace American Order - việc Trung Quốc xây dựng khung pháp lý kiểm soát xuất khẩu bắt đầu từ năm 2017. “Khẩu súng đã được nạp đạn, và họ đã cho thấy ý định bóp cò. Câu hỏi chỉ còn là họ sẽ bóp cò vì lý do gì,” ông nói, đồng thời nhận định Bắc Kinh có thể dùng biện pháp này không chỉ trong đàm phán kinh tế mà cả các vấn đề nhạy cảm khác, như Đài Loan.
Tự hào dân tộc và chiến lược “răn đe mềm”
Trong nước, chính sách mới của Bắc Kinh được ca ngợi như một minh chứng cho sự trỗi dậy của Trung Quốc - từ “xưởng cung ứng đất hiếm” thành “người gìn giữ trật tự” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
“Trước đây, Mỹ ra lệnh và các nước khác phải làm theo. Giờ đây, Trung Quốc chủ động, và điều đó khiến họ (Mỹ) thấy khó chịu, thậm chí sốc,” Từ Hồng Tài, Phó chủ nhiệm Ủy ban Chính sách Kinh tế thuộc Hiệp hội Khoa học Chính sách Trung Quốc, nhận xét.
Dù từng nhiều lần dùng biện pháp kinh tế làm công cụ chính trị như khi ngừng xuất khẩu đất hiếm sang Nhật Bản năm 2010 các chuyên gia cho rằng động thái lần này là mạnh mẽ và toàn diện nhất. Một phần mục tiêu của Bắc Kinh là gửi thông điệp răn đe tới các nước đang nỗ lực “giảm rủi ro” - tức giảm phụ thuộc vào chuỗi cung ứng Trung Quốc.
Emily Kilcrease, chuyên gia tại Trung tâm An ninh Mỹ Mới (CNAS), nhận định: “Họ biết sẽ gặp phản ứng tiêu cực, nhưng điều quan trọng là phải thể hiện sức mạnh, cho thấy bất kỳ quốc gia nào muốn tách khỏi Trung Quốc hay liên minh với Mỹ đều sẽ phải trả giá.”
Tuy nhiên, chính sách này có thể đang phản tác dụng.
Cơn phản ứng lan rộng từ phương Tây
Phó chủ tịch Ủy ban châu Âu phụ trách thương mại, Maros Sefcovic, nói thẳng với Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào quy định mới về đất hiếm “phủ bóng đen lên quan hệ song phương.” Trong khi đó, nhóm G7 - gồm Mỹ, Nhật, Đức, Pháp, Anh, Canada và Ý đang xem xét một phản ứng chung.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent ngày 23/10 cho biết Washington có thể áp dụng biện pháp hạn chế xuất khẩu phần mềm sang Trung Quốc nhằm đáp trả, và sẽ phối hợp hành động với các đồng minh G7.
Kyle Chan, nhà nghiên cứu tại RAND Corporation, nhận định: “Điều đáng chú ý lần này là không chỉ Mỹ lên tiếng, mà còn rất nhiều quốc gia khác cảm thấy bị đe dọa và coi đây như một hành động gây bất ổn, thậm chí mang tính thù địch.”
Trong nỗ lực giành vị thế cường quốc công nghiệp và địa chính trị, Trung Quốc dường như đang tái hiện chính xác điều mà họ từng chỉ trích Mỹ - sử dụng kinh tế như công cụ cưỡng ép. Dù biện pháp kiểm soát đất hiếm giúp Bắc Kinh có thêm đòn bẩy trong ngắn hạn, song về dài hạn, việc mất lòng tin của các đối tác toàn cầu có thể khiến Trung Quốc trả giá đắt trong cuộc đua giành quyền định hình trật tự kinh tế thế giới.
shared via nytimes,
