Mỹ - Trung: Khi “an ninh quốc gia” trở thành con bài thương lượng
31/10/25
 |
| Chính quyền Trump đồng ý tạm dừng quy định mới nhằm hạn chế giao dịch với các công ty nước ngoài gây ra mối đe dọa an ninh quốc gia |
Sự nhượng bộ bất ngờ trong cuộc gặp Trump - Tập
Cuộc gặp giữa Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình tại Hàn Quốc vừa qua, thay vì mở ra giai đoạn mới trong quan hệ Mỹ - Trung, lại khiến nhiều chuyên gia cho rằng hai bên chỉ “quay lại vạch xuất phát”. Những gì đạt được chủ yếu là việc khôi phục các điều khoản của thỏa thuận ngừng chiến trước đó, hơn là tiến về phía trước.
Trump đồng ý gỡ bỏ một phần thuế quan và tạm dừng áp dụng các mức phí mới đối với tàu thuyền Trung Quốc. Đổi lại, Bắc Kinh cam kết ngừng triển khai các hạn chế xuất khẩu đất hiếm từng được công bố vào tháng 10, đồng thời khôi phục việc mua đậu nành Mỹ và siết chặt kiểm soát việc xuất khẩu hóa chất dùng để sản xuất fentanyl.
Tuy nhiên, điểm gây chú ý nhất trong loạt nhượng bộ này lại nằm ở việc chính quyền Trump đồng ý tạm dừng trong một năm quy định mở rộng danh sách các công ty Trung Quốc bị hạn chế tiếp cận công nghệ tiên tiến của Mỹ. Quy định này, ban hành chỉ bốn tuần trước cuộc gặp, mở rộng đáng kể phạm vi của “danh sách thực thể” - công cụ kiểm soát thương mại nhắm vào các doanh nghiệp bị coi là đe dọa an ninh quốc gia.
Theo các cựu quan chức và nhà phân tích, đây có thể là lần đầu tiên Mỹ chấp nhận đưa các biện pháp kiểm soát công nghệ liên quan đến an ninh quốc gia vào khuôn khổ đàm phán thương mại. Một bước ngoặt mà Bắc Kinh tìm kiếm từ lâu.
Khi an ninh trở thành hàng hóa thương lượng
Christopher Padilla, cựu quan chức phụ trách kiểm soát xuất khẩu trong chính quyền George W. Bush, nhận định: “Đây là một sự thay đổi đáng kể trong chính sách của Mỹ. Trong nhiều năm, Trung Quốc liên tục yêu cầu các chính quyền Mỹ xem xét lại các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, nhưng câu trả lời luôn là: ‘Đó là vấn đề an ninh quốc gia, không thể đưa vào đàm phán thương mại’.”
Theo ông, việc biến kiểm soát xuất khẩu thành “món hàng trao đổi” phá bỏ nguyên tắc tồn tại hàng thập kỷ trong chính sách đối ngoại Mỹ.
Cùng quan điểm, Brett Fetterly - cố vấn an ninh quốc gia của cựu Thượng nghị sĩ Ben Sasse - nhận định: “Trung Quốc đạt được mục tiêu lâu dài: gắn các biện pháp kiểm soát công nghệ của Mỹ vào bàn thương lượng thương mại. Cạnh tranh công nghệ giờ đây là trụ cột của quan hệ Mỹ - Trung, và ở điểm này, Chủ tịch Tập giành được những nhượng bộ then chốt từ phía Mỹ.”
Dù vậy, Nhà Trắng nhanh chóng phản bác nhận định cho rằng Washington nhượng bộ về an ninh. Phó thư ký báo chí Kush Desai khẳng định: “Không có chuyện Tổng thống Trump đánh đổi an ninh quốc gia lấy lợi ích thương mại. Chính quyền không hề đảo ngược chính sách kiểm soát xuất khẩu với bất kỳ sản phẩm hay quốc gia cụ thể nào.”
Theo giới quan sát, dù Nhà Trắng phủ nhận, việc “tạm dừng” quy định mới mang ý nghĩa biểu tượng: lần đầu tiên, an ninh và thương mại bị hòa trộn trên bàn đàm phán.
“Con bài bazooka” của Bắc Kinh
Các nhóm doanh nghiệp hoan nghênh tín hiệu “ổn định trở lại” trong quan hệ Mỹ - Trung, coi đó là bước giúp khôi phục thương mại và tăng trưởng. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia nhận định Washington không còn nhiều lựa chọn, do phụ thuộc sâu vào nguồn cung khoáng sản chiến lược từ Trung Quốc.
Từ tháng 12 năm ngoái, Bắc Kinh áp đặt hạn chế xuất khẩu đất hiếm - vật liệu thiết yếu cho sản xuất pin, động cơ điện, vũ khí và linh kiện bán dẫn. Các biện pháp này được mở rộng vào tháng 4 và tháng 10 nhằm đáp trả thuế quan của Mỹ.
Trung Quốc hiện chiếm gần như toàn bộ hoạt động khai thác và tinh luyện đất hiếm toàn cầu. Các lệnh cấm xuất khẩu của nước này làm tê liệt chuỗi cung ứng của các ngành công nghiệp từ ô tô, hàng không đến quốc phòng. Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent từng mô tả động thái này là “một quả bazooka nhắm thẳng vào chuỗi cung ứng và nền công nghiệp của toàn thế giới tự do”.
Căng thẳng gia tăng từ mùa thu khiến nguồn cung khoáng sản tiếp tục khan hiếm. Một số nhà phân tích cho rằng việc Bắc Kinh dùng đất hiếm làm đòn bẩy là phản ứng tự nhiên trước các biện pháp hạn chế công nghệ mà Washington đã áp đặt trong nhiều năm.
Emily Benson, Giám đốc chiến lược tại Minerva Technology Futures, nhận xét: “Điều đáng ngạc nhiên là Mỹ không lường trước việc các nước khác cũng sẽ phát triển hệ thống kiểm soát tương tự. Đó chỉ là vấn đề thời gian.”
Sự thiếu nhất quán trong chính sách của Washington
Chính cách tiếp cận “mạnh tay nhưng thiếu chiến lược” của Trump trao cho Trung Quốc cơ hội thử nghiệm đòn phản công mới. Việc thiếu phối hợp giữa các cơ quan, cùng ảnh hưởng suy giảm của Hội đồng An ninh Quốc gia (NSC), khiến chính sách đối với Bắc Kinh trở nên rời rạc.
Từ khi nhiều quan chức bị sa thải vì nghi ngờ “thiếu trung thành chính trị”, vai trò của NSC trong điều phối chiến lược Trung Quốc suy yếu đáng kể. Các bộ ngành khác nhau thường hành động không đồng bộ, tạo điều kiện để Bắc Kinh tận dụng sự thiếu nhất quán này nhằm ép Mỹ nhượng bộ.
Sau khi Trump tăng thuế hồi tháng 4 và Trung Quốc đáp trả bằng biện pháp hạn chế đất hiếm, hai bên đạt được thỏa thuận ngừng bắn tạm thời ở Geneva vào tháng 5. Nhưng chỉ một ngày sau, Bộ Thương mại Mỹ lại công bố hướng dẫn mới, coi việc sử dụng chip AI do Huawei sản xuất ở bất kỳ quốc gia nào là hành vi vi phạm kiểm soát xuất khẩu. Động thái này khiến Trung Quốc lập tức siết chặt xuất khẩu đất hiếm một lần nữa.
Các cuộc họp nối tiếp diễn ra suốt mùa hè tại nhiều thủ đô châu Âu nhằm hạ nhiệt căng thẳng. Tuy nhiên, sau cuộc điện đàm giữa Trump và Tập Cận Bình vào tháng 9, Mỹ lại công bố quy định mở rộng phạm vi “danh sách thực thể” tới các công ty con nắm giữ trên 50% cổ phần. Phản ứng của Bắc Kinh không để chờ lâu: tháng 10, họ áp đặt các biện pháp kiểm soát toàn cầu đối với khoáng sản và sản phẩm liên quan.
Trung Quốc cáo buộc Washington vi phạm “đồng thuận song phương” bằng việc mở rộng danh sách này. Trong khi đó, một số quan chức Mỹ phàn nàn Bộ Thương mại hành động “không đúng thời điểm và thiếu phối hợp”, dù công khai họ vẫn khẳng định “không hề hứa hẹn gì” với Bắc Kinh.
Khi “danh sách thực thể” trở thành tâm điểm
Theo thỏa thuận mới đạt được tại Hàn Quốc, Mỹ đồng ý tạm dừng một năm việc mở rộng danh sách thực thể sang các công ty con. Động thái này được nhiều doanh nghiệp Mỹ hoan nghênh.
Sean Stein, Chủ tịch Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ - Trung, nhận định: “Việc rút lại quy định 50% và việc Trung Quốc tạm dừng kiểm soát đất hiếm là tin đặc biệt đáng mừng. Điều này mở đường cho thương mại nông sản, năng lượng và hướng tới một thỏa thuận cùng có lợi.”
Trước đó, quy định 50% đã khiến phạm vi của danh sách thực thể tăng vọt: theo dữ liệu của Wirescreen, số lượng thực thể liên quan đến Trung Quốc bị liệt kê từ khoảng 1.300 lên hơn 20.000. Các tập đoàn công nghệ phàn nàn yêu cầu “thẩm định kỹ lưỡng” đối với từng công ty con là quá phức tạp, thậm chí không khả thi.
Một số quan chức Bộ Thương mại giải thích việc mở rộng danh sách chỉ nhằm “bịt lỗ hổng”, bởi nếu không bao gồm các công ty con, doanh nghiệp bị trừng phạt có thể dễ dàng lách luật bằng cách chuyển giao hoạt động sang chi nhánh khác.
Christopher Padilla, người từng phụ trách danh sách này, nói thêm: “Nếu anh trừng phạt công ty mẹ mà bỏ qua công ty con, điều đó chẳng khác nào để ngỏ cánh cửa lách luật. Về mặt thực tiễn, đây là lỗ hổng cần được khắc phục.”
Cuộc mặc cả công nghệ và tương lai quan hệ Mỹ - Trung
Dù chính quyền Trump phủ nhận “đổi chác” an ninh lấy lợi ích kinh tế, các chuyên gia nhận định thỏa thuận lần này là minh chứng cho sự dịch chuyển sâu sắc trong quan hệ song phương. Công nghệ - thay vì thương mại hàng hóa truyền thống trở thành mặt trận trung tâm.
Từ việc kiểm soát chip AI, danh sách thực thể, cho đến khoáng sản chiến lược, cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đều sử dụng công cụ kinh tế làm đòn bẩy chính trị. Bắc Kinh chứng minh họ sẵn sàng dùng nguồn tài nguyên quan trọng nhất - đất hiếm - để đáp trả các biện pháp trừng phạt công nghệ từ Washington.
Về phía Mỹ, chính sách “tăng cường kiểm soát” bộc lộ giới hạn khi đối thủ có thể phản công bằng những đòn tương đương. Trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang chịu sức ép, nhiều doanh nghiệp Mỹ mong muốn một trạng thái “ổn định có thể dự đoán” hơn là cuộc đối đầu kéo dài vô tận.
Scott Bessent từng cảnh báo: “Một khi Trung Quốc quyết định biến khoáng sản thành vũ khí, thì bất kỳ nỗ lực cô lập công nghệ nào cũng sẽ bị trả đũa. Cuộc chiến công nghệ và tài nguyên giờ đây đã trở thành trò chơi cân não giữa hai siêu cường.”
shared via nytimes,
