Cuộc chiến thuế quan Mỹ - Trung và nguy cơ mới với rừng nhiệt đới Brazil
17/10/25
 |
| Đậu nành nhập khẩu từ Brazil tại cơ sở chế biến ở tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc |
Khi xung đột thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc leo thang, hệ quả của nó không chỉ gói gọn trong lĩnh vực nông nghiệp hay thương mại toàn cầu. Ở cách đó nửa vòng trái đất, những cánh rừng và đồng cỏ rộng lớn của Brazil – đặc biệt là vùng Cerrado, thảo nguyên nhiệt đới lớn nhất thế giới – đang đối mặt với một mối đe dọa nghiêm trọng: bị tàn phá để nhường chỗ cho những cánh đồng đậu nành.
Đậu nành trong vòng xoáy thương chiến
Trung Quốc, quốc gia có dân số hơn 1,4 tỷ người, tiêu thụ hàng triệu tấn đậu nành mỗi năm – chủ yếu để sản xuất dầu ăn và làm thức ăn chăn nuôi. Nhu cầu khổng lồ đó biến đậu nành thành một trong những mặt hàng chiến lược của thế kỷ 21, đồng thời tạo ra những hệ lụy môi trường nghiêm trọng cho các quốc gia cung ứng, trong đó Brazil là nguồn cung lớn nhất.
Trước đây, Mỹ từng là nhà cung cấp đậu nành lớn thứ hai cho Trung Quốc. Tuy nhiên, từ khi Bắc Kinh áp thuế nặng lên đậu nành Mỹ để đáp trả các mức thuế mà chính quyền Washington áp lên hàng hóa Trung Quốc, thị trường đã đảo chiều. Từ vụ thu hoạch mùa thu năm nay, nông dân Mỹ chưa bán được một giạ đậu nào sang Trung Quốc. Trong khi đó, hy vọng về gói hỗ trợ từ Nhà Trắng vẫn bị trì hoãn do tình trạng chính phủ Mỹ đóng cửa.
Trong bối cảnh đó, các nhà sản xuất ở Nam Mỹ trở thành những người hưởng lợi trực tiếp. Argentina nhanh chóng bán khối lượng đậu nành khổng lồ cho Trung Quốc, nhưng Brazil mới là quốc gia hưởng lợi nhiều nhất. Là nhà xuất khẩu đậu nành lớn nhất thế giới, Brazil chứng kiến ngành nông nghiệp của mình bùng nổ, đồng thời đối mặt với áp lực lớn từ các tập đoàn nông sản muốn mở rộng diện tích trồng trọt bằng mọi giá.
Lợi nhuận kinh tế và sức ép chính trị
Hiệp hội nông dân Brazil đang vận động mạnh mẽ để dỡ bỏ “Lệnh cấm đậu nành” (Soy Moratorium) – thỏa thuận tự nguyện được ngành công nghiệp ký kết từ năm 2006 nhằm hạn chế nạn phá rừng ở khu vực Amazon. Theo đó, các công ty thương mại nông sản quốc tế cam kết không mua hoặc tài trợ cho đậu nành được trồng trên những vùng rừng bị chặt phá sau năm 2008.
Tuy nhiên, việc Trung Quốc gần như ngừng nhập khẩu đậu nành từ Mỹ khiến nhiều nông dân Brazil coi đây là “thời cơ vàng” để mở rộng sản xuất. Lucas Costa Beber – Phó chủ tịch Hiệp hội sản xuất đậu nành Brazil (Aprosoja) – cho rằng nếu tình hình thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục căng thẳng, cơ hội dài hạn cho Brazil sẽ càng lớn. Ông nhận định: “Chúng tôi tăng trưởng mạnh kể từ cuộc chiến thương mại đầu tiên giữa hai nước, và giờ, với cuộc chiến thứ hai này, tiềm năng lại mở rộng thêm một lần nữa.”
Sự bùng nổ này khiến chính phủ của Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva lâm vào thế khó. Brazil sẽ đăng cai Hội nghị khí hậu Liên Hợp Quốc vào tháng 11 tới tại thành phố Belém, nằm giữa rừng Amazon. Ông Lula từng cam kết đưa nạn phá rừng về mức kiểm soát, nhưng các áp lực từ ngành nông nghiệp có thể khiến lời hứa đó bị thách thức nghiêm trọng.
“Chính phủ đang đối mặt với một bài toán rất khó,” Cristiane Mazzetti – nhà vận động của Greenpeace Brazil – nhận định. “Hiện đang có một làn sóng tấn công vào cơ chế quan trọng nhất để hướng tới mục tiêu ‘không phá rừng’.”
Cerrado – vùng đất đang biến mất
Theo số liệu của nhóm nghiên cứu độc lập MapBiomas, đậu nành hiện chiếm khoảng 40 triệu hecta – tương đương 14% diện tích đất nông nghiệp của Brazil. Phần lớn diện tích này tập trung tại vùng Cerrado, khu vực thảo nguyên nhiệt đới rộng lớn, nơi giao hòa giữa rừng và đồng cỏ, đóng vai trò quan trọng trong việc điều tiết lượng mưa và nhiệt độ.
Tuy Cerrado ít được biết đến hơn Amazon, nhưng đây là hệ sinh thái cực kỳ quan trọng. Nó chứa các lưu vực sông lớn nhất của Brazil và là nguồn nước cho nhiều vùng kinh tế trọng điểm. Tuy vậy, gần một nửa diện tích thảm thực vật nguyên sinh của Cerrado đã biến mất, nhường chỗ cho đồng cỏ chăn nuôi và trang trại trồng đậu nành.
Theo dữ liệu của tổ chức Trase – đơn vị theo dõi nạn phá rừng trong chuỗi cung ứng nông sản – riêng năm 2023, hơn 460.000 hecta đất bị chặt phá ở Cerrado đã được chuyển sang trồng đậu nành. Con số này tương đương diện tích của toàn bang Rhode Island (Mỹ). Trong khi đó, diện tích đất mới bị phá để trồng đậu nành ở vùng Amazon chỉ khoảng 150.000 hecta, nhờ có hiệu quả của Lệnh cấm đậu nành.
Nhà khoa học khí hậu Luciana Gatti, thuộc Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia Brazil, cảnh báo: “Cerrado đang dần biến mất. Và với nhu cầu đậu nành từ Trung Quốc, áp lực sản xuất sẽ ngày càng lớn hơn.”
Đấu tranh chính trị quanh “Lệnh cấm đậu nành”
Tháng 8 vừa qua, Cơ quan chống độc quyền quốc gia Brazil tạm thời đình chỉ Lệnh cấm đậu nành để điều tra cáo buộc các doanh nghiệp thương mại có hành vi cấu kết. Tuy nhiên, tòa án liên bang nhanh chóng khôi phục hiệu lực của thỏa thuận. Dù vậy, tương lai của nó vẫn còn nhiều bất ổn khi các hiệp hội nông dân liên tục gây sức ép đòi bãi bỏ hoàn toàn.
Beber, Phó chủ tịch Aprosoja, gọi Lệnh cấm đậu nành là “rào cản thương mại đội lốt bảo vệ môi trường”, vì theo ông, chính sách này khiến nông dân Brazil bị thiệt thòi so với các đối thủ ở nước khác. Ông cho rằng Brazil hoàn toàn có thể mở rộng diện tích trồng đậu nành trên các vùng đất chăn thả đã xuống cấp ở Cerrado: “Những vùng này có tiềm năng rất lớn để chuyển đổi thành đất canh tác, vấn đề chỉ nằm ở hiệu quả kinh tế và điều kiện thị trường.”
Nông dân Mỹ và viễn cảnh mờ mịt
Trái ngược với Brazil, nông dân Mỹ đang gánh chịu thiệt hại nặng nề. Đậu nành là mặt hàng nông sản xuất khẩu lớn nhất của Mỹ, mang về hơn 12,6 tỷ USD chỉ riêng năm ngoái. Nhưng căng thẳng thương mại đã khiến giá đậu nành giảm từ mức 13 USD/giạ hồi đầu năm xuống còn khoảng 10 USD trong suốt năm nay. Ngoài ra, thuế quan áp lên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc còn khiến chi phí phân bón và thiết bị nông nghiệp ở Mỹ tăng cao.
Hiệp hội đậu nành Mỹ cảnh báo nếu tình hình kéo dài, nông dân nước này có thể mất vĩnh viễn khách hàng lớn nhất của mình – Trung Quốc. Khi Tổng thống Donald Trump vẫn đang dao động về việc có gặp Chủ tịch Tập Cận Bình tại hội nghị thượng đỉnh ở Hàn Quốc hay không, ngành nông nghiệp Mỹ chỉ còn biết trông chờ vào một bước ngoặt ngoại giao. Và nếu cuộc gặp diễn ra, đậu nành chắc chắn sẽ là một trong những chủ đề nóng nhất trên bàn đàm phán.
shared via nytimes,
