Trump kêu gọi nối lại thử nghiệm hạt nhân sau nhiều thập kỷ, khơi lại cuộc tranh luận thời Chiến tranh Lạnh
31/10/25
 |
| Một hố bom còn sót lại sau vụ thử bom nhiệt hạch 100 kiloton tại Địa điểm thử nghiệm Nevada của Ủy ban Năng lượng Nguyên tử vào tháng 7/1962. Ảnh: Corbis |
Tổng thống Donald Trump gây chấn động giới an ninh quốc tế khi tuyên bố ông đã ra lệnh cho quân đội Mỹ nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân, hành động mà nhiều người cho rằng sẽ đánh dấu sự trở lại của một thời kỳ đen tối trong lịch sử – khi Mỹ, Nga và Trung Quốc từng liên tục tiến hành các vụ nổ hạt nhân trong lòng đất và ngoài không gian.
Thập niên Chiến tranh Lạnh từng chứng kiến hàng trăm vụ thử nổ, cùng những đe dọa và đối đầu trên bờ vực tận diệt. Nhiều quốc gia đã đồng ý chấm dứt vòng xoáy đó khi ký Hiệp ước Cấm thử Hạt nhân Toàn diện (CTBT) vào giữa thập niên 1990, nhằm ngăn chặn cuộc chạy đua vũ trang mới. Tuy nhiên, hiệp ước này chưa bao giờ chính thức có hiệu lực vì một số nước, trong đó có Mỹ, chưa phê chuẩn.
Trong chuyến bay từ Hàn Quốc về Mỹ, Trump nói với phóng viên trên chiếc Air Force One: “Chúng ta đã dừng việc này nhiều năm rồi, nhưng khi các nước khác đang thử nghiệm, tôi nghĩ Mỹ cũng nên làm điều tương tự.”
Tuyên bố ấy ngay lập tức làm dấy lên tranh cãi gay gắt. Trên thực tế, không có quốc gia nào – ngoại trừ Triều Tiên – tiến hành thử nghiệm nổ hạt nhân trong gần ba thập kỷ qua. Triều Tiên thực hiện lần cuối vào năm 2017. Nga đã dừng từ 1989, trong khi Trung Quốc lần cuối thử vào năm 1996.
Các chuyên gia cho rằng Tổng thống có thể đã nhầm lẫn giữa “thử nghiệm vũ khí hạt nhân” và “thử nghiệm phương tiện mang vũ khí”, như tên lửa hành trình hạt nhân Burevestnik hay ngư lôi Poseidon của Nga – các hệ thống vũ khí được thiết kế để vượt qua lá chắn tên lửa Mỹ. Cả hai đều là dự án phòng thủ – tấn công, nhưng không liên quan tới việc kích nổ đầu đạn hạt nhân.
Trong tuyên bố, Trump cũng khẳng định Mỹ “sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn nhất thế giới”, dù số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm cho thấy Nga vẫn dẫn đầu về số lượng đầu đạn. Mỹ hiện có khoảng 5.000 đơn vị, còn Nga xấp xỉ 5.500, bao gồm nhiều loại vũ khí chiến thuật. Trung Quốc đứng thứ ba với khoảng 500 đầu đạn nhưng được dự báo sẽ tăng nhanh và có thể đạt 1.000 đơn vị vào năm 2030.
Sự thay đổi trong chính sách và những mâu thuẫn nội bộ
Ngay trước khi Trump đưa ra tuyên bố, Brandon Williams, người đứng đầu cơ quan phụ trách thử nghiệm hạt nhân trong chính quyền, đã được hỏi trong buổi điều trần phê chuẩn hồi tháng 4 liệu Mỹ có cần trở lại với các vụ nổ thật hay không. Ông trả lời: “Tôi sẽ không khuyên làm vậy. Chúng ta có thể dựa vào dữ liệu khoa học và mô phỏng bằng siêu máy tính.” Tuy nhiên, ông cũng nói thêm rằng “quyết định cuối cùng nằm ngoài thẩm quyền của tôi” – một câu nói nay trở nên đáng chú ý.
Trong vòng một giờ trước cuộc gặp giữa Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Seoul, Trump đăng lên mạng xã hội rằng ông đã ra lệnh cho “Bộ Chiến tranh” – cách ông thường gọi Bộ Quốc phòng – thực hiện thử nghiệm ngay lập tức “trên cơ sở bình đẳng” với các đối thủ. Tuy nhiên, việc ông dùng cụm từ này khiến giới chuyên gia khó hiểu, vì thực tế cơ quan phụ trách thử nghiệm hạt nhân của Mỹ là Bộ Năng lượng, không phải Lầu Năm Góc.
Phó tổng thống J.D. Vance sau đó giải thích rằng thử nghiệm là cần thiết để “bảo đảm kho vũ khí hoạt động ổn định”. Ông nói: “Chúng ta biết nó hoạt động tốt, nhưng cần kiểm tra định kỳ để chắc chắn.” Phát biểu của ông Vance được xem là nỗ lực làm dịu dư luận, song không giải thích được lý do chính sách thay đổi đột ngột.
Các cố vấn an ninh quốc gia trong chính quyền Trump từng nhiều lần bàn về khả năng “rút ngắn thời gian chuẩn bị” cho các thử nghiệm, với mục tiêu giảm từ nhiều năm xuống còn sáu tháng. Tuy nhiên, giới khoa học cảnh báo rằng các cơ sở thử nghiệm tại Nevada hiện đã xuống cấp nghiêm trọng, thiết bị phần lớn không còn sử dụng được kể từ sau vụ thử cuối cùng năm 1992.
Cấu trúc của kế hoạch và ý nghĩa chiến lược
Theo các tài liệu rò rỉ từ kế hoạch Project 2025 – bản cương lĩnh định hướng cho nhiệm kỳ mới của Trump – chính quyền Mỹ được khuyến nghị “chuyển sang trạng thái sẵn sàng thử nghiệm ngay lập tức” nhằm tăng “tính linh hoạt chiến lược” của tổng thống. Điều này đồng nghĩa với việc bỏ qua quy trình chuẩn bị kỹ thuật và pháp lý dài dòng vốn là rào cản lớn nhất kể từ sau Chiến tranh Lạnh.
Những người ủng hộ trong đảng Cộng hòa cho rằng việc nối lại thử nghiệm là cần thiết để thể hiện “sức mạnh răn đe thực tế” của Mỹ, trong bối cảnh Nga và Trung Quốc đang hiện đại hóa kho vũ khí của họ. Robert C. O’Brien, cựu cố vấn an ninh quốc gia, viết trên Foreign Affairs rằng “Washington phải thử nghiệm để đảm bảo độ tin cậy và an toàn trong điều kiện thực tế”, và rằng “thế giới cần nhớ ai đã khai sinh ra thời đại hạt nhân”.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia phản đối mạnh mẽ. Họ cho rằng Mỹ không cần thử nổ thật để xác minh độ tin cậy, vì đã có hệ thống siêu máy tính, máy X-quang công suất cực lớn và hệ thống laser mô phỏng hạt nhân giúp kiểm tra tính ổn định của đầu đạn. Siegfried Hecker, cựu giám đốc phòng thí nghiệm Los Alamos, nhận định: “Chúng ta có thể học được điều gì đó từ thử nghiệm, nhưng mất mát sẽ lớn hơn nhiều, đặc biệt là về ngoại giao và kiểm soát vũ khí.”
Tác động đối với cán cân quyền lực toàn cầu
Nếu Mỹ thực sự nối lại thử nghiệm, các chuyên gia cho rằng hiệu ứng domino sẽ lan rộng. Nga và Trung Quốc đều đã duy trì sẵn các địa điểm thử nghiệm ngầm có thể kích hoạt trong vài tuần, trong khi Mỹ chưa có sự chuẩn bị tương ứng.
Giới quan sát lo ngại rằng bước đi này có thể phá hủy Hiệp ước START Mới, vốn là thỏa thuận kiểm soát vũ khí cuối cùng còn tồn tại giữa Mỹ và Nga, sẽ hết hiệu lực trong vòng 100 ngày tới. Nếu hai cường quốc đều rút khỏi các giới hạn đã cam kết, một cuộc chạy đua hạt nhân mới sẽ chính thức bắt đầu.
Các quốc gia nhỏ hơn cũng có thể bị lôi kéo. Ấn Độ và Pakistan từng tuyên bố tạm dừng thử nghiệm từ cuối thập niên 1990, nhưng đều duy trì cơ sở ngầm ở Rajasthan và Baluchistan. Việc Mỹ mở đường có thể khiến hai quốc gia này xem đó như “giấy phép” để nối lại hoạt động.
Triều Tiên, quốc gia duy nhất thử nổ trong thế kỷ 21, có thể coi động thái của Washington là biện minh cho các kế hoạch tiếp theo. Bình Nhưỡng từng nhiều lần khẳng định rằng “Mỹ thử nghiệm trước, Triều Tiên sẽ không đứng yên”.
Lịch sử các vụ thử và vai trò của Mỹ
Giai đoạn 1945–1992, Mỹ đã tiến hành hơn 1.030 vụ thử nổ hạt nhân, nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác. Pháp có 210, Nga 715 và Trung Quốc 45. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, các nước đã đồng thuận dừng thử nghiệm để giảm rủi ro môi trường, tiết kiệm chi phí và củng cố niềm tin chiến lược.
Năm 1996, Hiệp ước Cấm thử Hạt nhân Toàn diện được thông qua tại Liên Hợp Quốc, nhưng Thượng viện Mỹ chưa bao giờ phê chuẩn, khiến hiệp ước vẫn chỉ tồn tại trên danh nghĩa. Dù vậy, các đời tổng thống kế tiếp – từ Clinton đến Biden – đều tôn trọng “lệnh cấm tự nguyện”. Việc Trump đảo ngược truyền thống này sẽ là bước ngoặt lịch sử.
Các nhà khoa học từng làm việc cho Bộ Năng lượng cho biết việc nối lại thử nghiệm sẽ không chỉ đòi hỏi khôi phục hạ tầng mà còn cần hàng chục tỷ USD và nhiều năm chuẩn bị. Hơn nữa, các vùng sa mạc Nevada, nơi từng được sử dụng làm bãi thử, vẫn chưa phục hồi hoàn toàn khỏi hậu quả phóng xạ.
Quan điểm trái chiều trong giới khoa học và chính trị
Những người ủng hộ Trump cho rằng thử nghiệm mới có thể tái khẳng định vị thế siêu cường, củng cố chiến lược “hòa bình bằng răn đe” mà Mỹ từng áp dụng thành công trong thế kỷ trước.
Tuy nhiên, các nhà phân tích như Ryan C. Edelstein của Viện Brookings cho rằng: “Đây không phải là tín hiệu răn đe, mà là lời mời tham chiến. Mỗi vụ nổ hạt nhân đều kéo thế giới lùi lại hàng chục năm trong nỗ lực kiểm soát vũ khí.”
Trong Quốc hội, đảng Dân chủ đồng loạt chỉ trích động thái này, cho rằng Trump đang tìm cách đánh lạc hướng dư luận trong nước trước thềm đàm phán ngân sách và tranh cử. Thượng nghị sĩ Ed Markey (Massachusetts) viết trên mạng X: “Không ai muốn sống trong kỷ nguyên thử nổ hạt nhân lần nữa. Chúng ta từng học bài học đó rồi.”
Các đồng minh phương Tây như Anh, Pháp và Đức đã bày tỏ “quan ngại sâu sắc”. Tại Nhật Bản, nơi từng hứng chịu hai quả bom nguyên tử, chính phủ ra tuyên bố nhấn mạnh: “Mọi hành động phá vỡ cấm thử hạt nhân sẽ làm tổn hại nghiêm trọng lòng tin quốc tế.”
Trong khi đó, Điện Kremlin chỉ trích Washington “phá vỡ sự ổn định chiến lược toàn cầu”, còn Bộ Ngoại giao Trung Quốc tuyên bố Bắc Kinh “sẽ theo dõi sát diễn biến và có phản ứng tương xứng”.
Tình hình hiện tại và triển vọng
Giới chức Lầu Năm Góc hiện chưa xác nhận bất kỳ động thái chuẩn bị kỹ thuật nào. Tuy nhiên, các nguồn tin trong Bộ Năng lượng cho biết họ đã nhận được chỉ đạo sơ bộ “đánh giá tình trạng cơ sở thử nghiệm Nevada và khả năng khởi động lại hoạt động trong ngắn hạn.”
Các tổ chức khoa học dân sự và nhóm chống vũ khí hạt nhân đang vận động Quốc hội ngăn chặn kế hoạch này thông qua điều khoản ngân sách, yêu cầu mọi vụ thử (nếu có) phải được Quốc hội thông qua trước.
Nhiều chuyên gia cho rằng quyết định cuối cùng của Trump không chỉ định hình chính sách hạt nhân Mỹ, mà còn quyết định hướng đi của an ninh toàn cầu trong những năm tới. Trong khi đó, sự im lặng từ Moscow và Bắc Kinh cho thấy họ đang quan sát kỹ từng bước đi của Washington – chờ đợi để xem liệu kỷ nguyên hậu Chiến tranh Lạnh có thực sự kết thúc bằng một tiếng nổ mới hay không.
shared via nytimes,
