Cuộc xung đột thương mại mà Tập Cận Bình đã chuẩn bị từ lâu
12/05/25
 |
| Một cơ sở sản xuất chất bán dẫn ở Nam Sung, Trung Quốc. Ảnh: Li Tao/VCG, qua Getty Images |
Từ năm 2020, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã khởi động một chiến lược nhằm biến thế giới phụ thuộc vào năng lực sản xuất và công nghệ của Trung Quốc – và giờ là lúc nước này thử sức kế hoạch đó, trong cuộc chiến thương mại mới với Mỹ.
Từ phòng thủ sang phản công: Kế hoạch “lật ngược thế cờ”
Ngay giữa đại dịch Covid-19, khi thế giới nhận ra mức độ lệ thuộc vào hàng hóa Trung Quốc – từ khẩu trang đến thuốc giảm đau – ông Tập đã tuyên bố tại một cuộc họp cấp cao rằng Trung Quốc cần củng cố chuỗi cung ứng toàn cầu phụ thuộc vào mình để "tạo ra năng lực đủ mạnh nhằm răn đe và phản công các thế lực bên ngoài."
Kể từ đó, ông đã:
- Chỉ đạo hệ thống ngân hàng quốc doanh bơm thêm 2.000 tỷ USD tín dụng cho khu vực công nghiệp (theo dữ liệu từ Ngân hàng Trung ương Trung Quốc),
- Thêm vũ khí mới vào kho “chiến tranh kinh tế”: kiểm soát xuất khẩu, luật chống độc quyền, danh sách trừng phạt doanh nghiệp Mỹ.
Khi chính quyền Trump mới áp mức thuế suất cao lên hàng Trung Quốc, Bắc Kinh không chỉ trả đũa bằng thuế, mà còn hạn chế xuất khẩu các khoáng sản chiến lược như đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho xe điện, drone, tên lửa, robot. Theo Argus Media, giá một số khoáng sản đã tăng gấp 3 lần sau lệnh hạn chế của Trung Quốc.
Thế giới bị buộc phải chọn phe
Mỹ đang vận động các nước hạn chế giao thương với Trung Quốc. Ngược lại, Bắc Kinh tuyên bố sẽ trừng phạt các quốc gia theo phe Mỹ. Áp lực "chọn phe" ngày càng lớn khi công nghệ – đặc biệt là trí tuệ nhân tạo – trở thành mặt trận chiến lược mới.
Dù hai bên đang khởi động các vòng đàm phán, một cuộc cạnh tranh toàn diện giữa hai siêu cường xem ra khó tránh khỏi.
Evan Medeiros, cựu cố vấn châu Á của Tổng thống Obama, cảnh báo: “Trung Quốc sẽ dùng mọi công cụ trong tay để gây áp lực với Mỹ và các nước đồng minh.” Ông đặt câu hỏi: Liệu thế giới có thực sự sẵn sàng từ bỏ thương mại với Trung Quốc?
Dù tuyên bố cứng rắn, cả Mỹ và Trung đều để ngỏ cánh cửa điều chỉnh. Mỹ đã miễn thuế cho smartphone, chip và một số sản phẩm điện tử Trung Quốc. Trung Quốc cũng gợi ý loại trừ chip, dược phẩm và các sản phẩm y tế Mỹ khỏi mức thuế 125%.
Tác động nội địa: Giá đắt cho Trung Quốc
Xuất khẩu là điểm sáng hiếm hoi trong bức tranh kinh tế Trung Quốc – vốn đang lao đao vì khủng hoảng bất động sản và tiêu dùng suy yếu. Nếu cuộc chiến thương mại kéo dài, ước tính hàng triệu việc làm có thể biến mất.
Mặc dù vậy, ông Tập không tỏ ra muốn lùi bước. Ông coi đây là bài kiểm tra cho quyền lực và vị thế quốc tế của mình. Kể từ khi lên nắm quyền năm 2012, ông đã sửa đổi luật để cầm quyền vô thời hạn, tập trung quyền lực chính trị, đổ tiền vào các ngành chiến lược như chất bán dẫn, năng lượng tái tạo, AI, pin xe điện.
Hiện Trung Quốc đang dẫn đầu toàn cầu về pin lithium-ion, robot công nghiệp, pin mặt trời và tua-bin gió, và đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách với Mỹ trong lĩnh vực AI – mảnh đất cạnh tranh của cách mạng công nghiệp tiếp theo.
Đồng thời, bộ máy tuyên truyền của Trung Quốc đã được huy động toàn lực. Gần đây, Bộ Ngoại giao Trung Quốc đăng video có tiêu đề “Never Kneel Down!” (Không bao giờ quỳ gối) như một lời hiệu triệu dân tộc trong cuộc “trường kỳ kháng chiến thương mại”.
Bài toán dài hạn: Đường tiến chưa chắc đã bền
Nhưng chiến lược này không miễn phí. Mô hình nhà nước kiểm soát chặt chẽ nền kinh tế – đầu tư vào doanh nghiệp quốc doanh thay vì thúc đẩy khu vực tư nhân – đã khiến tăng trưởng tiêu dùng nội địa trì trệ.
Theo GS Yasheng Huang (MIT Sloan), tình trạng “thiếu tiêu dùng” là vấn đề được công nhận ở cấp cao nhất. Tuy nhiên, cải cách vẫn chưa xảy ra.
Nhiều nhà kinh tế trong nước đã kêu gọi Trung Quốc tăng chi tiêu an sinh, như hệ thống y tế và lương hưu, để khuyến khích tiêu dùng, giúp nền kinh tế tự cân bằng và bớt phụ thuộc vào xuất khẩu.
Ngoài ra, ông Tập đang đánh đổi môi trường quốc tế thuận lợi để phát triển lấy một thế giới ngày càng đối đầu với Trung Quốc. Theo học giả Shen Dingli, Trung Quốc đã "trở nên quá tham vọng khi còn chưa đạt đến đẳng cấp siêu cường." Những chính sách cứng rắn ở Biển Đông, Hồng Kông và xuất khẩu ồ ạt đã làm mất lòng nhiều đối tác.
Lời khuyên của Đặng Tiểu Bình – “giấu mình chờ thời” – có lẽ không còn được lắng nghe.
shared via nytimes,
