Greenland và Trật tự Thế giới Mới: Khi địa chính trị va chạm với băng tuyết
23/04/25
 |
| Một cảng ở Nuuk. |
Greenland – hòn đảo rộng lớn nhất thế giới, vốn yên bình với hơn 56.000 dân – đang trở thành điểm nóng địa chính trị trong thế kỷ 21. Kể từ khi Donald Trump quay trở lại Nhà Trắng, mối quan tâm của Mỹ đối với Greenland không chỉ tăng mạnh mà còn mang sắc thái quyết đoán. Trump gọi việc sở hữu Greenland là “điều thiết yếu tuyệt đối” cho an ninh Mỹ, ví nó như mắt xích sống còn trong chiến lược tái định hình quyền lực toàn cầu của Washington.
Trong bối cảnh đó, hai máy bay vận tải quân sự Hercules của Mỹ bất ngờ xuất hiện trên bầu trời Nuuk – thủ phủ Greenland – như một lời nhắc nhở hữu hình về sự hiện diện ngày càng tăng của siêu cường này ở Bắc Cực.
Vì sao Greenland trở thành tâm điểm?
Greenland là thuộc địa cũ của Đan Mạch, nhưng từ 2009 đã có chính quyền tự trị. Tuy vẫn phụ thuộc vào Đan Mạch về chính sách đối ngoại và quốc phòng, Greenland luôn hướng đến độc lập toàn diện – điều càng trở nên cấp thiết khi các thế lực lớn như Mỹ, Trung Quốc và Nga dòm ngó vùng đất giàu tài nguyên này.
Vị trí địa lý của Greenland – nằm giữa Bắc Mỹ và châu Âu, sát các tuyến đường biển Bắc Cực đang mở ra nhờ băng tan – khiến nó trở thành mắt xích chiến lược trong chuỗi phòng thủ toàn cầu. Mỹ hiện duy trì căn cứ không quân Thule tại đây từ năm 1951 – một phần trong hệ thống phòng thủ tên lửa tầm xa.
Tuy nhiên, chính sách của Trump đặt ra câu hỏi lớn: liệu ông chỉ muốn tiếp cận nguồn khoáng sản và nâng cấp thỏa thuận an ninh, hay thật sự có ý định “thâu tóm” Greenland như một lãnh thổ mới? Phát biểu trước Quốc hội Mỹ tháng trước, ông Trump nói: “Chúng tôi ủng hộ quyền tự quyết của Greenland. Và nếu các bạn muốn, nước Mỹ sẵn sàng chào đón các bạn. Tôi nghĩ chúng tôi sẽ đạt được điều đó — bằng cách này hay cách khác.” Câu nói nửa đùa nửa thật ấy đã khiến không ít người Greenland phẫn nộ.
Sự lựa chọn của người Greenland
Greenland chủ yếu là người bản địa Inuit, vốn có mong muốn tự trị lâu dài. Hiện tại, các cuộc tranh luận về tương lai độc lập không chỉ mang tính bản sắc mà đã chạm đến những vấn đề cốt lõi về đối ngoại, kinh tế và chiến lược an ninh.
Một cuộc thăm dò tháng 12/2024 cho thấy người dân Greenland ủng hộ tăng cường hợp tác với Iceland, Canada, Hội đồng Bắc Cực, Đan Mạch và Liên minh châu Âu – trong khi Mỹ xếp sau tất cả các đối tác này. Đặc biệt, đa số người dân mong muốn giữ nền kinh tế tránh xa ảnh hưởng từ Trung Quốc, dù vẫn duy trì liên hệ thương mại với Bắc Kinh.
Tuy nhiên, Trung Quốc không đứng ngoài cuộc chơi. Năm 2019, một công ty Trung Quốc rút khỏi dự án xây dựng hai sân bay tại Greenland sau khi Mỹ phản đối. Nhưng Greenland vẫn cử các đoàn đại biểu đến các hội nghị khai khoáng ở Trung Quốc – cho thấy họ đang tận dụng tối đa vị thế chiến lược trong bối cảnh trật tự toàn cầu đang tái cấu trúc.
Kho báu dưới lớp băng tan
Greenland sở hữu khoáng sản quý như đất hiếm, đồng, niken, vàng – những nguyên liệu thiết yếu cho công nghiệp quốc phòng, công nghệ cao, và xe điện. Công ty Amaroq Minerals, có trụ sở tại Canada, đã khởi động khai thác mỏ vàng Nalunaq ở miền Nam Greenland, sau nhiều năm đóng cửa. Họ đã xây dựng nhà máy tinh luyện, trại công nhân, đường xá – và đang lên kế hoạch đầu tư nhà máy thủy điện riêng.
Đối với các doanh nghiệp như Amaroq, Greenland không chỉ là nơi khai thác mà còn là nơi để xây dựng quan hệ dài hạn với cộng đồng bản địa. Eldur Olafsson – CEO của Amaroq – chia sẻ: “Anh phải chứng minh rằng mình vận hành tốt, không chỉ với chính phủ Greenland mà với cả thị trường toàn cầu.”
Tuy nhiên, khai thác khoáng sản ở Greenland không hề dễ dàng. Hệ thống đường bộ gần như không tồn tại, vận chuyển bằng máy bay, trực thăng hoặc thuyền là chủ yếu. Ngoài ra, chính phủ cũng đang siết quy định môi trường – như luật cấm khai thác uranium, dù uranium thường xuất hiện kèm đất hiếm.
Dẫu vậy, tiềm năng kinh tế từ khai thác tài nguyên là yếu tố sống còn nếu Greenland muốn độc lập, bởi hiện họ vẫn nhận 600 triệu USD viện trợ mỗi năm từ Đan Mạch – tương đương hơn 30% ngân sách quốc gia.
Du lịch và bản sắc – một con đường khác
Song song với khai thác tài nguyên, Greenland đang dần xây dựng ngành du lịch chất lượng cao, gắn với văn hóa bản địa. Hàng ngàn du khách đổ về mỗi mùa hè, và lần đầu tiên sẽ có chuyến bay trực tiếp từ Mỹ đến Nuuk trong năm nay. Chính quyền thủ đô đang xây dựng luật du lịch mới để bảo vệ quyền lợi người dân địa phương, đồng thời tránh bị “quá tải” bởi du khách quốc tế.
Aggu Broberg – đầu bếp tại nhà hàng Sarfalik – cho biết anh đang chế biến các món ăn từ nguyên liệu truyền thống như tim chim ptarmigan khô, kết hợp với sáng tạo hiện đại. Với những người trẻ như Broberg, bản sắc văn hóa Inuit không chỉ là di sản mà còn là “sản phẩm” du lịch hấp dẫn.
Casper Frank Moller – CEO của Raw Arctic – nhấn mạnh: “Chúng tôi hoàn toàn có thể trở thành quốc gia độc lập nếu du lịch được phát triển đúng cách.”
Áp lực chính trị và giấc mơ tự chủ
Quan hệ giữa Greenland và Đan Mạch cũng đang thay đổi. Bầu cử Quốc hội Greenland tháng 3/2025 cho thấy chia rẽ rõ rệt: Đảng Demokraatit thắng lớn với chủ trương cải cách kinh tế trước khi độc lập, trong khi Đảng Naleraq – đứng thứ hai – đòi hỏi đàm phán độc lập ngay lập tức.
Juno Berthelsen – một ứng viên của Naleraq – cho biết: “Chúng tôi muốn kiểm soát tương lai mình – kể cả quốc phòng, đối ngoại. Càng bắt đầu sớm càng tốt.”
Phía Đan Mạch, Thủ tướng Mette Frederiksen đã công bố khoản đầu tư hơn 2 tỷ USD vào an ninh Bắc Cực, nhằm khẳng định cam kết với Greenland. Nhưng rõ ràng, Washington đang khai thác mâu thuẫn tiềm ẩn này để thúc đẩy mục tiêu chiến lược của mình.
Alexander Gray, chuyên gia tại Hội đồng Chính sách Đối ngoại Mỹ, nhận định: “Greenland sẽ không đủ năng lực chống lại ảnh hưởng của Trung Quốc và Nga nếu không có Mỹ hậu thuẫn.”
Tương lai sẽ thuộc về ai?
Greenland đang đứng trước ngã ba đường. Họ có thể tiếp tục ở lại trong khối Đan Mạch, tìm lối đi riêng thông qua khai khoáng và du lịch, hay chọn một đồng minh mới để bảo đảm an ninh và phát triển kinh tế? Câu trả lời sẽ định hình trật tự mới ở Bắc Cực – nơi hội tụ của các cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Mỹ, Trung, Nga và châu Âu.
Một điều chắc chắn: người Greenland không còn là khán giả thụ động. Họ đang viết lại vai trò của mình trong ván cờ toàn cầu.
“Chúng tôi muốn làm chủ căn nhà của mình,” một người dân Nuuk nói. Và trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng này, đó chính là câu tuyên ngôn đáng giá nhất.
shared via nytimes,
