Từ Siêu thị Houston đến Moscow: Một cuộc hoán đổi biểu tượng
14/04/25
Năm 1989, Boris Yeltsin – nhà cải cách nổi tiếng và là tổng thống dân cử đầu tiên của nước Nga hậu Xô viết – ghé thăm một siêu thị ở Houston, Mỹ. Trước cảnh ngập tràn hàng hóa, ông thốt lên: “Chúng ta đã làm gì với nhân dân khốn khổ của mình vậy?” Câu chuyện nhanh chóng trở thành một biểu tượng thúc đẩy công cuộc chuyển hóa Nga sang chủ nghĩa tư bản.
Gần 35 năm sau, một biểu tượng ngược lại xuất hiện: nhà bình luận bảo thủ Tucker Carlson, khi đến Moscow để phỏng vấn Tổng thống Putin, đã đi siêu thị và ngỡ ngàng trước sự phong phú, giá cả rẻ và trật tự trong cửa hàng Nga. Với ông, đó là “trải nghiệm khiến tôi bị… 'radicalized' (cực đoan hóa) chống lại các nhà lãnh đạo nước Mỹ”. Một tuyên bố cho thấy: nước Mỹ giờ đây đang nhìn Nga không còn như đối thủ, mà như hình mẫu phản chiếu của điều đã mất.
Trump và cú rẽ bất ngờ về phía Kremlin
Donald Trump, trong nhiệm kỳ thứ hai, không chỉ tiếp tục ca ngợi Putin mà còn làm đảo lộn toàn bộ chính sách đối ngoại Mỹ thời hậu Thế chiến II. Ông trách Ukraine “tự gây ra cuộc xâm lược”, thậm chí từ chối ký nghị quyết lên án Nga ở Liên Hợp Quốc. Những gương mặt thân Putin như Tulsi Gabbard xuất hiện trong nội các. Với giới quan sát, đây là cú xoay trục chưa từng có: Mỹ từ vị thế người gìn giữ trật tự tự do quốc tế, giờ lại bắt tay cùng các nhà lãnh đạo độc đoán.
Vì sao lại có bước ngoặt như vậy? Một số người gọi đây là chiến lược “Kissinger ngược”: thay vì ve vãn Trung Quốc để cô lập Nga, Trump làm điều ngược lại – xích lại gần Moscow để đối đầu Bắc Kinh. Số khác thì cho rằng đây đơn giản là mối cảm tình cá nhân giữa Trump và Putin – một mối quan hệ được củng cố qua nhiều biểu tượng và lời ca tụng lẫn nhau.
Từ 'kẻ thù hệ tư tưởng' thành 'đồng minh tinh thần'
Lịch sử quan hệ Nga – Mỹ luôn vượt khỏi khuôn khổ địa chính trị, mà là một cuộc đối đầu biểu tượng. Từ cuối thế kỷ 19, Mỹ đã từng mơ “cứu rỗi” nước Nga – khi thì bằng lời cầu nguyện, khi bằng lưỡi lê. Sau Cách mạng 1917, Liên Xô trở thành “quỷ dữ” của thế giới tự do – từ các cuộc săn phù thủy của McCarthy đến bài phát biểu nổi tiếng của Reagan gọi Moscow là “trung tâm của cái ác”.
Sau khi Liên Xô sụp đổ, Mỹ lại muốn Nga trở thành một “nước Mỹ thu nhỏ”, nhưng thất bại: kinh tế Nga tan vỡ, và Putin – cựu sĩ quan KGB – lên nắm quyền. Đối lập với phương Tây, ông khởi xướng chiến dịch tái khẳng định giá trị “truyền thống” Nga: cấm tuyên truyền LGBTQ, chống chủ nghĩa đa văn hóa, cổ vũ tín ngưỡng và gia đình kiểu cũ.
Mỹ thời Obama phản ứng bằng việc đưa các VĐV đồng tính vào đoàn tham dự Olympic Sochi, nhưng Putin vẫn kiên định biến Nga thành hình mẫu bảo vệ “giá trị bảo thủ” trước một phương Tây suy đồi.
Tư tưởng bảo thủ Mỹ tìm thấy tiếng vọng từ nước Nga
Ít ai ngờ rằng tư tưởng này lại tìm được tiếng vọng ở chính Mỹ. Từ năm 1995, tổ chức World Congress of Families (Đại hội các Gia đình toàn Thế giới) ra đời sau cuộc gặp giữa hai học giả Nga với học giả bảo thủ Allan Carlson – nhằm khởi xướng mạng lưới toàn cầu chống lại phá thai, nữ quyền và hôn nhân đồng giới.
Người dẫn dắt luồng tư tưởng này ở Mỹ là Patrick J. Buchanan, ứng cử viên tổng thống, người từng viết “The Death of Christian America” (Cái chết của nước Mỹ Kito giáo). Ông nhìn thấy ở Putin một hình mẫu: chống di dân, nâng cao tín ngưỡng, đề cao dân tộc. Trong bài viết năm 2013, Buchanan gọi Putin là “chỉ huy của cuộc phản cải cách chống lại chủ nghĩa ngoại giáo hiện đại”.
Ban đầu, tư tưởng này bị coi là lệch dòng, nhưng các sự kiện như chiến tranh Iraq, khủng bố 11/9, và làn sóng nhập cư đã khiến người Mỹ mất niềm tin vào trật tự tự do. Trong mắt nhiều người, Putin không còn là 'quái vật KGB' mà là nhà lãnh đạo mạnh mẽ bảo vệ căn tính quốc gia – điều mà chính trị gia phương Tây đang đánh mất.
“Nga của Putin là châu Âu thật sự cuối cùng”
Một thế hệ nhà tư tưởng bảo thủ mới trỗi dậy, như Christopher Caldwell, gọi Putin là “chính khách lỗi lạc nhất của thời đại chúng ta”. Những người như Tucker Carlson, Ann Coulter, Steve Bannon coi nước Nga là biểu tượng của “nước Mỹ đã mất”: một quốc gia mạnh tay, đạo hạnh, không khuất phục toàn cầu hóa.
Putin – dù ban đầu vận dụng luận điệu truyền thống để củng cố trong nước – đã biến điều đó thành đòn bẩy địa chính trị. Nhà báo Nga lưu vong Mikhail Zygar ví Putin như người xây dựng “Quốc tế Cánh hữu” – đối trọng với Quốc tế Cộng sản thời Xô viết.
Kết quả: hàng chục năm sau khi Buchanan viết lời khen đầu tiên, phe thân Nga đã bước ra khỏi rìa chính trị, tiến vào trung tâm quyền lực của Đảng Cộng hòa.
Cái bóng quá khứ và giới hạn của hiện tại
Tuy nhiên, sự thân Nga của Trump và các đồng minh không đồng nghĩa toàn dân Mỹ thay đổi. Theo thăm dò tháng 3/2025, chỉ 7% cử tri Mỹ có cảm tình với Putin, trong khi hơn 80% không ưa ông. Dù chính quyền Trump nhìn thấy ở Nga một “đồng minh tinh thần”, phần lớn công chúng vẫn xem Nga là “kẻ song sinh bóng tối” – hình ảnh phản chiếu tiêu cực của chính mình.
Câu chuyện này, xét cho cùng, không chỉ là cuộc xoay trục địa chính trị, mà là sự tiếp quản quyền lực của một nhóm tư tưởng từng bị coi là dị biệt. Họ không khác gì các “tân bảo thủ” trước đây – chỉ có điều, lần này, thứ họ muốn xuất khẩu không phải là dân chủ, mà là trật tự truyền thống.
Bạn còn nhớ những ngày mùa đông ở Moscow? Những kệ hàng khiêm tốn, những căn hộ tập thể, nhưng cũng là những câu chuyện ấm áp bên bàn samovar và bánh mì đen? Nga hôm nay đã rất khác. Nhưng sâu thẳm trong trái tim những người từng học dưới mái trường Xô viết, câu chuyện Nga – Mỹ chưa bao giờ chỉ là địa chính trị. Đó là cuộc vật lộn giữa ký ức và hiện thực, giữa hoài niệm và phản chiếu.
Và có lẽ, điều kỳ lạ nhất là: trong khi nước Nga nỗ lực “trở nên như Mỹ” suốt thế kỷ 20, thì một phần nước Mỹ đang bắt đầu... trở nên giống Nga.
shared via nytimes,
