Từ chiến tranh nha phiến đến chiến tranh thương mại: Bóng dáng lịch sử trong toan tính của Tập Cận Bình
29/10/25
 |
| Du khách xếp hàng vào Đài tưởng niệm Lâm Tắc Từ ở Phúc Châu. Ảnh: Gilles Sabrié |
Khi còn là một quan chức trẻ ở tỉnh ven biển Phúc Kiến, Tập Cận Bình luôn giữ trên bàn làm việc một bài thơ cổ. Đó là tác phẩm của Lâm Tắc Từ – vị khâm sai triều Thanh từng thách thức đế quốc Anh trong cuộc Chiến tranh Nha phiến thế kỷ 19.
Bài thơ ca ngợi tinh thần trung nghĩa và lòng tận hiến cho quốc gia. Với Tập, đó không chỉ là di sản văn chương mà còn là kim chỉ nam chính trị: Trung Quốc có thể mở cửa với thế giới, nhưng không bao giờ cúi đầu trước ngoại bang.
Bóng dáng Lâm Tắc Từ trong chiến lược đối đầu Trump
Tư tưởng ấy giải thích phần nào cách ông Tập phản ứng gay gắt với Donald Trump trong cuộc chiến thương mại Mỹ–Trung. Giữa hàng rào thuế quan, lệnh cấm chip và căng thẳng công nghệ, Bắc Kinh vẫn kiên quyết không nhượng bộ.
Như Lâm Tắc Từ từng chống lại “siêu cường” của thế kỷ 19 là Anh, Tập Cận Bình nay tự xem mình là người chấm dứt “thế kỷ ô nhục” – chuỗi thất bại quân sự, hiệp ước bất bình đẳng và mất mát chủ quyền bắt đầu từ trận chiến nha phiến năm 1839.
Cuộc gặp sắp tới giữa Tập Cận Bình và Donald Trump ở Hàn Quốc được nhìn nhận không chỉ là màn đấu trí về thuế, đậu nành hay khoáng sản hiếm, mà còn là cuộc va chạm giữa hai thế giới quan lịch sử.
Sử gia Julia Lovell, tác giả The Opium War: Drugs, Dreams and the Making of Modern China, nhận định: “Trump nhìn Trung Quốc như kẻ thắng trong trật tự quốc tế hiện đại, còn Tập nhìn Trung Quốc như nạn nhân của chính trật tự ấy.”
Theo bà Lovell, sự khác biệt căn bản về ký ức lịch sử này tạo nên sự căng thẳng ngấm ngầm trong mọi cuộc đàm phán. “Có thể Trump không mấy quan tâm đến lịch sử, nhưng ông ấy cần hiểu rằng đối với Trung Quốc, ký ức ấy không chỉ là chuyện cũ, nó định hình mọi hành động hôm nay.”
Từ “anh hùng quốc gia” đến biểu tượng chống sỉ nhục
Lâm Tắc Từ (1785–1850) từng được hoàng đế nhà Thanh cử đến Quảng Châu để xóa bỏ nạn buôn lậu nha phiến. Khi đó, người Anh kiếm lợi khổng lồ từ việc bán thuốc phiện vào Trung Quốc, đổi lấy trà, tơ lụa và sứ – gây ra tình trạng chảy máu bạc nghiêm trọng.
Lâm Tắc Từ đã tịch thu hơn 1.000 tấn nha phiến của thương nhân nước ngoài, rồi đốt hủy toàn bộ tại Hổ Môn bằng cách hòa tan trong nước muối và vôi. Hành động ấy khiến ông trở thành biểu tượng của lòng kiên cường dân tộc, dù sau đó Trung Quốc thảm bại trong cuộc chiến với Anh và phải nhượng Hồng Kông.
Trong lịch sử chính thống, thất bại ấy được xem là sự khởi đầu của “bách niên quốc sỉ”, và Lâm Tắc Từ trở thành anh hùng đạo đức – người dám “làm điều đúng” dù phải trả giá đắt.
Với Tập Cận Bình, Lâm Tắc Từ là nguyên mẫu cho một kiểu lãnh đạo Trung Hoa mới: cứng rắn, yêu nước và sẵn sàng đối đầu với áp lực quốc tế, nhưng cũng chủ trương học hỏi phương Tây để mạnh lên.
Trong suốt 17 năm công tác tại Phúc Kiến, ông Tập đích thân chỉ đạo trùng tu khu tưởng niệm và nhà lưu niệm Lâm Tắc Từ, biến nơi này thành “thánh địa” của tinh thần dân tộc hiện đại. Tấm bia đá giữa sân ghi: “Trung Hoa kiên cường trong cuộc đấu tranh bất tận chống lại xâm lược.”
Từ thuốc phiện đến fentanyl – Cuộc đối đầu phản chiếu
Câu chuyện lịch sử còn phản chiếu thú vị trong hiện tại.
Washington từng cáo buộc Bắc Kinh “xuất khẩu hóa chất tiền chất” phục vụ sản xuất fentanyl – loại ma túy tổng hợp gây khủng hoảng ở Mỹ. Trump từng tuyên bố sẽ “hỏi Tập về vấn đề này đầu tiên” trong hội nghị sắp tới.
Đáp lại, Bắc Kinh gọi đây là “chiêu trò chèn ép chính trị”, ám chỉ Mỹ đang dùng ma túy làm cái cớ để công kích, giống như cách phương Tây từng dùng thuốc phiện để mở toang cánh cửa Trung Quốc.
Cùng tuần đó, Bộ trưởng Công an Trung Quốc Vương Hiểu Hồng đến thăm Hổ Môn – nơi Lâm Tắc Từ từng đốt thuốc phiện – và tuyên bố mở “cuộc chiến nhân dân chống ma túy trong kỷ nguyên mới”. Ông nói: “Chúng ta phải kế thừa và phát huy tinh thần của Lâm Tắc Từ.”
“Không bao giờ thương lượng từ vị thế yếu”
Với Tập Cận Bình, bài học lớn nhất của Lâm Tắc Từ không phải ở thất bại, mà ở nguyên nhân của thất bại: Trung Quốc khi ấy yếu hơn về quân sự, công nghệ và kinh tế, nên dù đạo lý đứng về phía mình, vẫn bị buộc phải ký hiệp ước ô nhục.
Vì thế, ông Tập luôn nhấn mạnh rằng Trung Quốc ngày nay không được phép lặp lại lịch sử thương lượng trong thế yếu.
Trong lễ duyệt binh tại Thiên An Môn, ông tuyên bố: “Dân tộc Trung Hoa đã kết thúc thời kỳ bị sỉ nhục và chịu đựng thất bại liên tiếp dưới tay ngoại bang.”
Chính vì vậy, trước các lệnh trừng phạt và thuế quan của Mỹ, Bắc Kinh đáp trả bằng chính sách tự cường, đồng thời hạn chế xuất khẩu đất hiếm – nguồn nguyên liệu quan trọng cho công nghiệp Mỹ.
Động thái này gợi lại tư duy của Lâm Tắc Từ gần hai thế kỷ trước, khi ông đe dọa cắt nguồn hàng thiết yếu như trà và đại hoàng với niềm tin rằng “người Anh sẽ chết vì táo bón nếu thiếu hàng Trung Quốc”.
Khi lịch sử trở thành công cụ chính trị
Tại Trung Quốc ngày nay, hình tượng Lâm Tắc Từ được tái tạo mạnh mẽ trong truyền thông và giáo dục. Ở Phúc Châu, thành phố quê hương ông, học sinh tiểu học thuộc lòng câu thơ nổi tiếng mà Tập Cận Bình từng chép tay: “Vì lợi ích của đất nước, sống chết chẳng màng.”
Các viện bảo tàng, khu tưởng niệm và thậm chí nhà hàng mang chủ đề Lâm Tắc Từ đều kể lại câu chuyện chống thuốc phiện như một khúc tráng ca đạo đức và yêu nước. Trong một quán ăn ở trung tâm Phúc Châu, cậu bé 9 tuổi – con chủ quán – hát vang bài thơ về Hổ Môn, được khách vỗ tay tán thưởng như đang xem một nghi lễ lòng yêu nước.
Sự sùng kính ấy không chỉ mang ý nghĩa văn hóa. Nó phục vụ cho một diễn ngôn chính trị lớn hơn: Trung Quốc đã từng bị áp bức, nhưng giờ đã đủ mạnh để “trả lại danh dự dân tộc.”
Như học giả địa phương Mao Lâm Lệ nói: “Nếu còn sống, Lâm Tắc Từ sẽ không bao giờ nhượng bộ yêu cầu của Mỹ. Ông luôn đứng về lẽ phải. Mỹ khơi mào cuộc chiến này, và Mỹ nên dừng lại.”
Lịch sử lặp lại trong hình thức khác
Trong cuốn The Opium War Through Chinese Eyes, các nhà nghiên cứu Trung Quốc miêu tả tâm thế thời đó là “ngây thơ nhưng kiêu hãnh” – tin rằng phương Tây không thể sống thiếu hàng hóa Trung Hoa. Thực tế, người Anh mạnh hơn nhiều, và Trung Quốc đã phải trả giá đắt.
Hôm nay, khi Mỹ siết chip và áp thuế, một số chuyên gia phương Tây cảnh báo Bắc Kinh có thể đang tái diễn sai lầm cũ, khi đánh giá thấp sức mạnh công nghệ của đối thủ và đánh giá cao năng lực tự chủ của mình.
Tuy nhiên, trong tầm nhìn của Tập Cận Bình, việc gợi lại ký ức thất bại không nhằm nuôi hận thù, mà để tạo nền tảng tinh thần cho sự phục hưng. Ông luôn khẳng định “chủ nghĩa phục hưng Trung Hoa” không chỉ là tăng trưởng kinh tế, mà là “xóa bỏ sỉ nhục quốc gia”, giành lại vị thế mà Trung Quốc tin rằng mình đáng có.
Từ quá khứ đến hiện tại – Chuỗi logic lịch sử
Cuộc đối đầu Mỹ–Trung hiện nay, nhìn từ Bắc Kinh, không chỉ là cuộc chiến thương mại. Đó là phần tiếp nối của câu chuyện lịch sử 180 năm trước, nơi Trung Quốc một lần nữa bị thử thách xem liệu mình có thể đứng ngang hàng với phương Tây hay không.
Và trong câu chuyện ấy, Lâm Tắc Từ vẫn hiện diện như một chiếc gương soi, nhắc nhở giới lãnh đạo rằng: “Không được quên nỗi nhục xưa, nhưng cũng không được phép yếu hèn.”
Tập Cận Bình, bằng cách chọn một quan chức triều Thanh làm thần tượng chính trị, đã nối quá khứ với hiện tại – biến ký ức về chiến tranh nha phiến thành nguồn động lực cho giấc mộng cường quốc.
Và vì thế, mỗi lần Bắc Kinh đáp trả Washington, dù là trong đàm phán thương mại hay trong các cuộc chiến công nghệ, bóng dáng Lâm Tắc Từ vẫn thấp thoáng đâu đó – giữa khói thuốc phiện xưa và làn khói thương chiến hôm nay.
shared via nytimes,
