Thương vụ thép và “cổ phần vàng”: Khi Trump nắm quyền kiểm soát U.S. Steel
16/06/25
 |
| Tổng thống Trump tại một nhà máy U.S. Steel vào tháng trước. Thỏa thuận với Nippon Steel có thể thay đổi bản chất của đầu tư nước ngoài tại Mỹ. Ảnh: Kenny Holston/The New York Times |
Trong một bước đi chưa từng có tiền lệ, chính quyền Tổng thống Trump vừa giành được quyền kiểm soát đặc biệt đối với Tập đoàn Thép Mỹ (U.S. Steel) thông qua một “cổ phần vàng” (golden share) – động thái có thể làm thay đổi toàn cảnh đầu tư nước ngoài tại Mỹ.
Thỏa thuận được chốt sau nhiều đêm đàm phán căng thẳng giữa đại diện chính phủ Mỹ, Tập đoàn Nippon Steel của Nhật Bản (đơn vị muốn thâu tóm U.S. Steel với giá 14,9 tỷ USD), và các cố vấn an ninh quốc gia. Kết quả: Nippon Steel phải chấp thuận trao cho Nhà Trắng một cổ phần đặc biệt – Class G (gold) – cho phép Tổng thống Mỹ (hoặc người được ủy quyền) có quyền phủ quyết đối với hàng loạt quyết định chiến lược của công ty, từ việc chuyển nhà máy ra nước ngoài đến thay đổi quy trình mua nguyên liệu thô.
“Cổ phần vàng” là gì và vì sao quan trọng?
Khác với cổ phần thông thường, “cổ phần vàng” không đại diện cho quyền sở hữu tài chính (không cổ tức, không chia lợi nhuận), nhưng trao cho người nắm giữ quyền phủ quyết những quyết sách quan trọng. Trong trường hợp U.S. Steel, Nhà Trắng có thể can thiệp vào các quyết định sau:
- Di dời dây chuyền sản xuất hoặc việc làm ra ngoài nước Mỹ
- Đóng cửa hoặc ngừng hoạt động các nhà máy
- Thay đổi chiến lược mua nguyên liệu
- Dời trụ sở chính hoặc các cơ sở sản xuất
- Thay đổi cơ cấu hội đồng quản trị
- Thậm chí, Tổng thống Mỹ còn có quyền chỉ định trực tiếp một trong ba thành viên độc lập của hội đồng quản trị, và có tiếng nói quyết định đối với hai người còn lại.
Một thương vụ nhiều tầng lớp lợi ích
Ban đầu, Nippon Steel – vốn đã đạt được sự đồng thuận từ cổ đông U.S. Steel từ tháng 4/2024 – vấp phải sự phản đối kịch liệt từ Nhà Trắng và các công đoàn. Lý do: lo ngại về an ninh quốc gia và việc mất quyền kiểm soát một trong những biểu tượng công nghiệp lâu đời nhất của nước Mỹ vào tay người Nhật.
Tuy nhiên, dưới thời Trump, chính sách cứng rắn với đầu tư nước ngoài không đồng nghĩa với việc bác bỏ toàn bộ. Thay vào đó, chính quyền Trump đưa ra đề xuất “cổ phần vàng” như điều kiện bắt buộc để duyệt thương vụ. Nippon từng đề xuất rằng quyền can thiệp này nên giới hạn trong một nhiệm kỳ tổng thống (tức 4 năm), nhưng nhóm đàm phán của ông Trump – dẫn đầu bởi Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick – khăng khăng rằng quyền lực đó phải là vĩnh viễn.
Vì sao Trump chọn cách này?
Ông Trump gọi đây là “một thỏa thuận mang tính cách mạng”, vừa bảo vệ lợi ích kinh tế trong nước, vừa khôi phục quyền lực sản xuất của ngành thép. Trên mạng xã hội X, ông Lutnick khẳng định:
“Cổ phần vàng sẽ giúp bảo vệ nước Mỹ, bang Pennsylvania, các công nhân thép, và toàn bộ hệ sinh thái sản xuất trong nước.”
Trong khi đó, Nhà Trắng nhấn mạnh: “Thép là xương sống của nền kinh tế và quốc phòng hiện đại. Chúng tôi sẽ không để các quyết định từ doanh nghiệp nước ngoài làm suy yếu an ninh quốc gia.”
Phản ứng trái chiều từ các bên
Hiệp hội Công nhân Thép Mỹ (United Steelworkers), đơn vị từng kịch liệt phản đối thương vụ, tỏ rõ sự thất vọng khi ông Trump cuối cùng vẫn đồng ý để Nippon Steel mua lại U.S. Steel.
Ông David McCall, Chủ tịch công đoàn, tuyên bố:
“Chúng tôi thất vọng vì Tổng thống Trump đã đổi ý, đặt tương lai ngành thép Mỹ vào thế rủi ro khi chấp nhận thương vụ này.”
Ngược lại, giới tài chính và các chuyên gia đầu tư quốc tế nhìn nhận đây là một mô hình “lai” giữa thị trường tự do và chủ nghĩa công nghiệp dân tộc (economic nationalism) – mô hình mà Trump đã theo đuổi từ nhiệm kỳ đầu tiên.
Liệu đây sẽ trở thành tiền lệ?
Về mặt pháp lý, Mỹ từng tạm thời nắm quyền kiểm soát các doanh nghiệp lớn như General Motors hay Fannie Mae trong khủng hoảng tài chính 2008-2009. Tuy nhiên, các khoản nắm giữ đó đều mang tính cứu trợ tài chính, có lộ trình thoái vốn rõ ràng. Còn với “cổ phần vàng” lần này, mục tiêu là kiểm soát dài hạn, phi tài chính, phi cổ tức, không thể chuyển nhượng.
Aaron Bartnick – một chuyên gia từng làm việc trong chính quyền Biden – đánh giá đây là một bước đi “chưa từng có tiền lệ” trong chính sách đầu tư nước ngoài của Mỹ. Ông nói:
“Việc chính phủ yêu cầu một phần sở hữu để phê duyệt đầu tư là điều rất bất thường. Nó có thể làm thay đổi cách các nhà đầu tư nước ngoài nhìn nhận về nước Mỹ.”
Chiến lược rộng lớn hơn: Kiểm soát từ TikTok đến thép
Việc ông Trump yêu cầu “cổ phần vàng” trong thương vụ này cũng mở ra câu hỏi: liệu đây có trở thành công cụ mặc định cho các thương vụ bị đánh giá là “nhạy cảm về an ninh quốc gia” hay không?
Hiện nay, các cuộc đàm phán xung quanh TikTok – nền tảng thuộc sở hữu Trung Quốc – vẫn chưa ngã ngũ. Nhưng nếu tiền lệ U.S. Steel được lặp lại, rất có thể Nhà Trắng sẽ đòi hỏi quyền kiểm soát tương tự đối với các công ty công nghệ có ảnh hưởng sâu rộng đến dư luận và dữ liệu người dùng Mỹ.
Stephen Heifetz – luật sư tại Wilson Sonsini – cảnh báo:
“Thông điệp mà Mỹ đang gửi tới thị trường toàn cầu là: chính phủ sẵn sàng can thiệp vào cả những thương vụ không có rủi ro an ninh rõ ràng. Điều này có thể khiến các nhà đầu tư chùn bước.”
So sánh toàn cầu: Mỹ đã gia nhập câu lạc bộ “quốc gia vàng”?
Trên thế giới, “cổ phần vàng” thường chỉ thấy ở các quốc gia có nền kinh tế được quản lý chặt như Trung Quốc, Brazil hay Anh. Trung Quốc hiện giữ quyền phủ quyết đối với ByteDance (công ty mẹ TikTok); Brazil nắm cổ phần vàng tại Embraer; Anh giữ quyền kiểm soát đặc biệt tại BAE Systems – công ty quốc phòng hàng đầu.
Mỹ – với truyền thống thị trường tự do – từng phản đối hình thức cổ phần này, thậm chí một số tòa án châu Âu từng bác bỏ “cổ phần vàng” vì cho rằng nó cản trở dòng vốn tự do. Nhưng giờ đây, với thỏa thuận U.S. Steel, Washington đang thay đổi vị thế.
Trump định hình lại luật chơi đầu tư?
Cổ phần vàng trong U.S. Steel không chỉ là một công cụ pháp lý. Đó là biểu tượng cho cách ông Trump định hình lại luật chơi kinh tế: chủ quyền trước, tự do sau. Dù là bước đi gây tranh cãi, nó phản ánh một trục chiến lược mới: bảo hộ các ngành công nghiệp trọng yếu bằng mọi giá, và đặt Tổng thống vào vị trí người gác cổng cho tương lai kinh tế quốc gia.
Với các nhà đầu tư, đặc biệt là các doanh nghiệp Nhật Bản, châu Âu hay Trung Quốc, thông điệp đã rõ: muốn làm ăn với nước Mỹ dưới thời Trump, bạn cần hơn cả tiền – bạn cần được chính quyền chấp thuận từng bước đi chiến lược. Và có thể, bạn sẽ phải chấp nhận chia sẻ quyền lực.
shared via nytimes,
