Cà phê có thể biến mất: Cái giá của việc phá rừng để trồng thêm hạt đen
22/10/25
 |
| Brazil có môi trường đặc biệt thích hợp cho việc trồng cà phê |
Áp lực tăng trưởng và nghịch lý sinh thái
Mỗi ngày, thế giới tiêu thụ hơn hai tỷ tách cà phê – con số vẫn không ngừng tăng. Để đáp ứng nhu cầu ấy, những cánh rừng nhiệt đới tiếp tục bị chặt hạ, nhường chỗ cho những đồn điền cà phê trải dài đến tận chân trời. Nhưng theo một báo cáo mới của Coffee Watch, một tổ chức giám sát phi lợi nhuận trong ngành, nghịch lý đang xảy ra: càng phá rừng để trồng cà phê, con người càng tự hủy diệt tương lai của chính cây trồng này.
Nghiên cứu được công bố lập bản đồ nạn phá rừng tại vành đai cà phê đông nam Brazil, đồng thời đối chiếu dữ liệu này với biến động lượng mưa và tỷ lệ thất bại mùa vụ. Kết quả cho thấy, khi rừng bị tàn phá để mở rộng đồn điền, lượng mưa tại các khu vực đó giảm đáng kể, khiến năng suất giảm, mùa màng thất bại và giá cà phê leo thang trên toàn cầu.
“Cách chúng ta trồng cà phê hiện nay đang giết chết chính cà phê,” bà Etelle Higonnet, giám đốc Coffee Watch, cảnh báo. “Phá rừng để trồng cà phê đang giết chết mưa – và mưa mất đi thì cà phê cũng biến mất.”
Khi mưa ngừng rơi, hạt cà phê chết dần
Theo báo cáo, việc chặt phá rừng để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đang làm trầm trọng thêm hiện tượng suy giảm lượng mưa vốn đã khiến nông dân thiệt hại nặng nề. Cây cà phê cực kỳ nhạy cảm với lượng nước – chỉ cần mưa đến muộn hay ít hơn một chút, cả mùa vụ có thể mất trắng.
Phát hiện của Coffee Watch tương đồng với nghiên cứu của các nhà khoa học Brazil đăng trên tạp chí Nature Communications hồi tháng trước. Nghiên cứu này cho thấy nạn phá rừng Amazon đã khiến lượng mưa trong khu vực giảm tới 75%.
Những dữ liệu mới – nhờ công nghệ bản đồ và phân tích vệ tinh – lần đầu tiên giúp giới khoa học định lượng rõ ràng mối quan hệ giữa phá rừng và khí hậu vi mô, điều trước đây chỉ được cảm nhận bằng kinh nghiệm nông dân.
Trong khi đó, Brazil – nhà sản xuất cà phê lớn nhất thế giới – đang đối đầu với Liên minh châu Âu (EU) về một đạo luật mới yêu cầu các công ty xuất khẩu phải chứng minh sản phẩm không đến từ đất rừng bị chặt trong những năm gần đây.
Brazil trước áp lực châu Âu và khủng hoảng nội tại
Với khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ và chu kỳ mưa ổn định, vùng Đông Nam Brazil từng là thiên đường của cây cà phê. Nhưng giờ đây, những điều kiện đó đang suy giảm nhanh chóng. Coffee Watch chỉ ra rằng, đợt hạn hán năm 2014 là bước ngoặt – từ đó trở đi, tình trạng thiếu mưa diễn ra gần như hằng năm.
Ngay cả khi có mưa, thời điểm lại thường lệch so với nhu cầu sinh trưởng của cây, khiến quá trình ra hoa và kết trái bị đảo lộn. Khi đất khô hạn kéo dài, khả năng giữ ẩm và dinh dưỡng giảm mạnh, tạo thành vòng luẩn quẩn khiến năng suất tiếp tục sụt giảm.
Năm ngoái, hạn hán nghiêm trọng tại Brazil đẩy giá cà phê toàn cầu lên mức kỷ lục, làm dấy lên lo ngại về một cuộc khủng hoảng dài hạn. Coffee Watch cảnh báo, nếu chu kỳ mưa tiếp tục sụp đổ, đến năm 2050, giá cà phê cực đoan sẽ trở thành chuẩn mực mới, khi nhiều vùng trồng truyền thống trở nên kém màu mỡ.
Dù chính phủ Brazil đã nỗ lực kiềm chế phá rừng trong vài năm gần đây, áp lực mở rộng sản xuất vẫn còn mạnh mẽ. Và không chỉ cà phê, chăn nuôi gia súc và trồng đậu nành mới là hai nguyên nhân chính khiến rừng bị triệt hạ trên quy mô lớn hơn nhiều.
Cơn sóng quy định toàn cầu và phản ứng từ các quốc gia sản xuất
Rừng không chỉ là nơi hấp thụ carbon, mà còn đóng vai trò điều hòa khí hậu toàn cầu. Tuy nhiên, cơn khát hàng hóa – từ cà phê đến cao su, dầu cọ hay cacao – đang khiến những tấm lá phổi xanh của hành tinh tiếp tục teo tóp.
Năm 2023, Liên minh châu Âu thông qua luật chống phá rừng yêu cầu các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm như cà phê, ca cao, gỗ, dầu cọ, cao su, thịt bò và đậu nành phải chứng minh nguồn gốc không liên quan đến đất rừng mới bị chặt. Đây là một trong những bước đi mạnh mẽ nhất nhằm buộc chuỗi cung ứng toàn cầu trở nên “xanh” hơn.
Để tiếp tục xuất khẩu vào thị trường châu Âu – khối tiêu thụ cà phê lớn nhất thế giới – các quốc gia sản xuất như Việt Nam và Ethiopia đang chuẩn bị cung cấp dữ liệu định vị địa lý (geolocation) để chứng minh tính minh bạch của vùng trồng.
Brazil lại phản đối. Năm ngoái, chính phủ nước này gửi thư cho Ủy ban châu Âu gọi đạo luật là “công cụ đơn phương và mang tính trừng phạt, vi phạm chủ quyền quốc gia và làm tăng chi phí sản xuất, xuất khẩu.” Thay vì áp đặt quy định, Brazil đề xuất thành lập quỹ quốc tế trả phí cho các nước đang phát triển để đổi lấy việc bảo vệ rừng, hướng đến một cơ chế tài chính bền vững hơn.
Tháng tới, Brazil sẽ đăng cai hội nghị khí hậu Liên Hợp Quốc (COP) tại khu vực Amazon, nơi nước này dự kiến thúc đẩy tầm nhìn môi trường riêng – giữa lúc dư luận quốc tế ngày càng hoài nghi rằng “làm kinh doanh như cũ” không còn là lựa chọn khả thi.
Hy vọng mong manh cho hạt cà phê
Tháng trước, Ủy ban châu Âu từng kêu gọi hoãn thi hành đạo luật chống phá rừng, viện dẫn lý do kỹ thuật chưa sẵn sàng. Nhưng mới đây, cơ quan này thông báo sẽ áp dụng quy định theo từng giai đoạn, với yêu cầu khác nhau cho doanh nghiệp lớn và nhỏ – động thái được xem là nhượng bộ một phần nhưng vẫn giữ nguyên tinh thần bảo vệ môi trường.
Dù còn nhiều tranh cãi, xu hướng toàn cầu đang dịch chuyển rõ rệt: các chuỗi cung ứng nông sản sẽ buộc phải minh bạch và xanh hóa hơn nếu muốn tồn tại lâu dài. Và với ngành cà phê – biểu tượng của văn hóa tiêu dùng hiện đại – đây là lời cảnh tỉnh về mối liên hệ giữa tách cà phê buổi sáng và những cánh rừng đang dần biến mất.
Nếu mưa không còn rơi trên các sườn đồi Brazil, nếu rừng không còn giữ được hơi ẩm, thế giới có thể phải đối mặt với một tương lai không cà phê – một viễn cảnh vừa xa xôi, vừa đang đến rất gần.
shared via nytimes,
