Trung Quốc và hành trình “tách rời” phương Tây: Hai thập kỷ xây dựng nền tự cường kinh tế
04/11/25
 |
| Tổng thống Donald Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc vào tháng trước. Ảnh: Haiyun Jiang |
Trong khi Tổng thống Donald Trump nỗ lực dùng thuế quan để giảm phụ thuộc vào hàng hóa Trung Quốc, Bắc Kinh lại cho thấy họ đã đi trước một bước với chiến lược tự chủ kinh tế được xây dựng suốt hơn 20 năm qua.
Hai thập kỷ xây “pháo đài tự cường”
Từ thời Hồ Cẩm Đào đến Tập Cận Bình, “tự lực tự cường” đã trở thành kim chỉ nam của kinh tế Trung Quốc. Mục tiêu: giảm nhập khẩu, thay thế hàng ngoại bằng sản phẩm nội địa, xây dựng chuỗi cung ứng độc lập. Dù tốn kém và không phải lúc nào cũng hiệu quả, chiến lược này đã giúp Trung Quốc giảm mạnh sự lệ thuộc vào phương Tây, đồng thời tạo ra “điểm nghẽn” khiến Mỹ khó gây áp lực trong các cuộc xung đột thương mại.
Tại Hội nghị Trung ương Đảng tháng trước, ông Tập nhấn mạnh: “Phải tăng cường hơn nữa năng lực tự lực tự cường trong khoa học và công nghệ.” Đây cũng là trọng tâm của kế hoạch 5 năm tới, hướng tới nền sản xuất tiên tiến và chuỗi cung ứng “khép kín”.
Từ đất hiếm đến dược phẩm
Hiện Trung Quốc kiểm soát gần như toàn bộ nguồn cung đất hiếm toàn cầu – vật liệu thiết yếu trong sản xuất chip, xe điện và vũ khí hiện đại. Bắc Kinh từng đe dọa siết xuất khẩu, buộc Washington phải nhượng bộ trong chính sách thuế và hạn chế doanh nghiệp Trung Quốc.
Không chỉ đất hiếm, Trung Quốc còn là nhà sản xuất chính của dược phẩm, linh kiện điện tử, thiết bị năng lượng và chip tầm trung. Việc nắm giữ nhiều mắt xích trong chuỗi giá trị toàn cầu khiến Mỹ mất dần công cụ gây sức ép.
Như cố vấn cao cấp Thiên Bồi Nghiên viết: “Một hệ thống công nghiệp toàn diện là tấm khiên bảo vệ an ninh kinh tế quốc gia.”
Từ “Made in China” đến “High-Quality China”
Sau khi gia nhập WTO năm 2001, Trung Quốc vẫn phụ thuộc lớn vào hàng nhập khẩu – từ ô tô, máy móc đến thiết bị viễn thông. Theo cựu Bộ trưởng Công nghiệp Kim Trang Long, hai thập kỷ sau, nước này dẫn đầu thế giới trong hơn 220/500 ngành công nghiệp chủ chốt.
Các chiến dịch như “Đổi mới bản địa” (2006), “Made in China 2025” (2015) hay gần đây là “Lực lượng sản xuất chất lượng cao” đều nhằm thúc đẩy nội địa hóa. Ngân hàng quốc doanh bơm vốn giá rẻ cho doanh nghiệp năng lượng tái tạo, xe điện, bán dẫn, giúp Trung Quốc trở thành cường quốc xuất khẩu pin, tấm pin mặt trời và ô tô điện.
Chính sách bảo hộ – Động lực của thói quen tiêu dùng mới
Từ năm 2008, Bắc Kinh áp thuế và phí khiến giá xe nhập khẩu tăng gấp đôi, làm người dân quen với xe nội. Khi ô tô điện và hybrid ra đời, người tiêu dùng nhanh chóng chuyển hướng, giúp Trung Quốc trở thành thị trường xe điện lớn nhất thế giới – minh chứng cho chiến lược tự cường thành công.
Mỹ mất “đòn bẩy”, Trung Quốc tiến bước thận trọng
Khi Washington tìm cách gây sức ép bằng việc dọa hạn chế xuất khẩu linh kiện hàng không – một trong số ít sản phẩm Trung Quốc vẫn cần nhập – Bắc Kinh lại càng củng cố lập trường. Tháng trước, Đảng Cộng sản tuyên bố sẽ “phá vỡ điểm nghẽn, củng cố lợi thế, khắc phục điểm yếu”, cho thấy quyết tâm duy trì hướng đi tự chủ.
Dù Trung Quốc vẫn tụt hậu về chip tiên tiến phục vụ trí tuệ nhân tạo và công nghệ quốc phòng, các công ty trong nước đã tìm cách lách lệnh cấm để tiếp cận chip Nvidia. Song song, chính phủ đầu tư mạnh vào bán dẫn nội địa, biến đây thành “chiến trường công nghệ” chiến lược.
“Tách rời mềm” – Kịch bản đã thành hiện thực
Nhiều chuyên gia nhận định: việc Mỹ áp thuế chỉ là cú thúc đẩy cuối cùng của một quá trình “tách rời” đã bắt đầu từ lâu. Dưới thời Tập Cận Bình, Bắc Kinh không muốn “đóng cửa”, mà xây dựng hệ thống kép: vẫn tham gia thương mại quốc tế, nhưng giảm rủi ro từ phương Tây bằng chuỗi cung ứng độc lập, công nghệ nội địa và thị trường nội khổng lồ.
Như nhà phân tích Brad Setser (Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ) nhận xét: “Ông Tập đã khéo léo loại dần hàng nhập từ Mỹ ra khỏi chuỗi cung ứng, ngoại trừ những con chip tiên tiến mà Mỹ chưa thể sản xuất trong nước.”
Tương lai: Kinh tế Trung Quốc trong thế phòng thủ chủ động
Chiến lược “tự cường” giúp Trung Quốc tránh phụ thuộc, nhưng cũng khiến chi phí tăng và năng suất giảm. Nhiều nhà kinh tế cảnh báo, nếu Bắc Kinh quá chú trọng bảo hộ, nền kinh tế có thể bị cô lập và kém năng động hơn. Tuy nhiên, với căng thẳng địa chính trị ngày càng leo thang, giới lãnh đạo Trung Quốc dường như coi đó là cái giá cần thiết để bảo vệ chủ quyền kinh tế.
Hai mươi năm kiên trì đầu tư và tái cấu trúc đã giúp Trung Quốc bước vào giai đoạn mà sự tách rời với phương Tây không còn là kịch bản mà là thực tế.
Trong thế giới ngày càng phân cực, “tự lực tự cường” không chỉ là khẩu hiệu, mà là lá chắn kinh tế mà Bắc Kinh đặt cược tương lai quốc gia vào đó.
shared via nytimes,
