Đất hiếm – con bài khiến Trump phải nhìn lại Trung Quốc
16/10/25
 |
| Tổng thống Trump chào đón nhà lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc, Tập Cận Bình, tại Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Osaka, Nhật Bản, năm 2019 |
Quyết định của Trung Quốc siết chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm không chỉ là động thái củng cố vị thế trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược. Theo các nhà phân tích, đây còn là một “đòn cao tay” nhằm buộc Tổng thống Mỹ Donald Trump phải trực tiếp quan tâm đến các hành động mà Bắc Kinh cho là mang tính phá hoại từ phía các quan chức cứng rắn trong chính quyền Mỹ - những người bị cáo buộc đang làm đổ vỡ nỗ lực hòa hoãn giữa hai cường quốc.
Và dường như chiến thuật này phát huy tác dụng: Trump lập tức chuyển trọng tâm sang vấn đề thương mại với Trung Quốc. Tuy nhiên, phản ứng của Bắc Kinh cũng làm dấy lên lo ngại tại châu Âu, gây thêm một vòng trả đũa thương mại mới và làm chao đảo thị trường chứng khoán toàn cầu.
Căng thẳng leo thang: Từ dầu ăn đến tàu biển
Chỉ vài ngày sau khi Trump tuyên bố áp thuế 100% lên hàng hóa Trung Quốc từ tháng tới, Bắc Kinh đáp trả bằng cách đưa năm công ty con của một hãng vận tải Hàn Quốc có chi nhánh tại Mỹ vào danh sách trừng phạt. Ngay sau đó, Trump đe dọa sẽ cắt giảm nhập khẩu dầu ăn từ Trung Quốc.
Đến giữa tuần, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent tuyên bố chính phủ có thể siết chặt kiểm soát đối với các doanh nghiệp Mỹ trong các lĩnh vực chiến lược để đáp trả các biện pháp kinh tế từ Bắc Kinh.
Các diễn biến dồn dập này xóa sạch phần tiến triển mong manh mà hai nước đạt được trong 5 tháng qua trong việc hạ nhiệt các biện pháp trừng phạt lẫn nhau. Đồng thời, động thái của Trung Quốc khiến dư luận đặt câu hỏi: liệu Bắc Kinh có đang đẩy “vũ khí đất hiếm” đi quá xa khi công khai sử dụng tài nguyên này như công cụ địa chính trị?
Đòn phản công sau cú “tát” từ Washington
Phản ứng của Bắc Kinh bắt nguồn từ quyết định hôm 29/9 của Bộ Thương mại Mỹ, mở rộng danh sách các công ty bị cấm tiếp cận công nghệ Mỹ - bao gồm cả những doanh nghiệp Trung Quốc. Động thái này khiến Trung Quốc bất ngờ, đặc biệt là sau khi hai bên vừa trải qua bốn vòng đàm phán và có cuộc điện đàm “hòa giải” giữa Tập Cận Bình và Trump ngày 19/9.
Theo giới học giả Trung Quốc, việc Tập Cận Bình quyết định “khoe cơ bắp” bằng đòn siết xuất khẩu đất hiếm chẳng khác nào “chọc thẳng vào mắt” Tổng thống Mỹ nhưng cũng là cách để thể hiện uy quyền trước thềm cuộc họp quan trọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
“Giả sử bạn là lãnh đạo vừa có cuộc nói chuyện thân thiện với Tổng thống Mỹ, và chỉ 10 ngày sau, Washington tung ra đòn giáng mạnh, bạn sẽ làm gì trước thềm một sự kiện chính trị lớn?” – Giáo sư Ngô Tân Ba, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán (Thượng Hải), bình luận.
Truyền thông nhà nước Trung Quốc nhanh chóng ca ngợi đất hiếm là “vũ khí tối thượng” trong đàm phán thương mại, thậm chí một biên tập viên truyền hình còn khẳng định lệnh hạn chế xuất khẩu là “đòn chí mạng” đối với Mỹ.
“Cú nhắc nhở” dành cho Trump và thông điệp đối nội của Bắc Kinh
Theo các chuyên gia từng tiếp xúc với quan chức Trung Quốc, Bắc Kinh tin lệnh mở rộng trừng phạt của Bộ Thương mại Mỹ là sản phẩm của phe “diều hâu” trong chính quyền Trump. Họ cho rằng Tổng thống Mỹ, đang bận giải quyết khủng hoảng ngân sách và đàm phán hòa bình tại Gaza, đã không nắm được toàn cảnh.
“Bằng một cú phản công mạnh mẽ, Bắc Kinh muốn nhắc Trump ông cần trực tiếp điều hành quan hệ với Trung Quốc thay vì để phe cứng rắn chi phối,” giáo sư Ngô nói thêm.
Bắc Kinh càng thêm thất vọng vì tin họ thể hiện thiện chí khi chấp thuận thương vụ bán TikTok cho phía Mỹ. Tuy nhiên, giờ đây Trung Quốc đứng trước lựa chọn khó khăn: liệu chiến thuật này có khiến Washington lùi bước hay lại thổi bùng một cuộc chiến thương mại toàn diện, đe dọa kéo chậm kinh tế toàn cầu?
Phản ứng quốc tế đã sớm xuất hiện. Ủy viên thương mại Liên minh châu Âu cáo buộc Bắc Kinh “vũ khí hóa” nguồn tài nguyên đất hiếm, đồng thời kêu gọi G7 phối hợp phản công.
“Người Trung Quốc đã tính toán sai,” bà Vân Tôn, Giám đốc Chương trình Trung Quốc tại Trung tâm Stimson ở Washington, nhận xét. “Cả thế giới xem các quy định mới và đều bị sốc, coi đó là phản ứng thái quá.”
“Con bài tẩy” mang tên đất hiếm
Với Trung Quốc, đe dọa hạn chế xuất khẩu đất hiếm là “át chủ bài” trong mọi cuộc đối đầu thương mại với Mỹ. Nước này kiểm soát phần lớn nguồn cung toàn cầu các kim loại hiếm - vật liệu không thể thiếu trong sản xuất chip, robot, máy bay phản lực và hàng loạt công nghệ hiện đại khác.
Trước đó, chiến lược tương tự từng giúp Bắc Kinh khiến chính quyền Trump đình chỉ kế hoạch áp thuế cao ngất lên hàng hóa Trung Quốc. Nhưng lần này, Trung Quốc đi xa hơn: mở rộng quy định kiểm soát ra ngoài lãnh thổ, buộc mọi nhà xuất khẩu trên thế giới phải xin giấy phép nếu sản phẩm chứa dù chỉ lượng nhỏ đất hiếm có nguồn gốc Trung Quốc.
Động thái này được cho là không ngẫu nhiên, khi diễn ra ngay trước thềm hội nghị quan trọng của Đảng Cộng sản - nơi Bắc Kinh sẽ hoạch định kế hoạch 5 năm mới. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc thường muốn thể hiện hình ảnh vững vàng, mạnh mẽ trong các kỳ họp như vậy để củng cố tính chính danh.
“Phản ứng mạnh mẽ là điều cần thiết để củng cố vị thế chính trị, chứng minh với người dân rằng lãnh đạo đủ bản lĩnh bảo vệ lợi ích quốc gia trước khiêu khích từ bên ngoài,” giáo sư Ngô nhấn mạnh.
Hệ quả chính trị và kinh tế: Bắc Kinh đang đi trên dây
Với căng thẳng gia tăng, khả năng Trump và ông Tập gặp nhau bên lề Hội nghị APEC tại Hàn Quốc vào cuối tháng trở nên mờ mịt. Hai bên tiếp tục nâng cao rào cản thương mại: mỗi nước tăng phí cảng cho tàu vận tải của đối phương, trong khi Trung Quốc chính thức đưa năm công ty con của tập đoàn vận tải Hàn Quốc Hanwha vào “danh sách đen”, cáo buộc họ “hỗ trợ Mỹ” trong lĩnh vực đóng tàu.
Về phía Mỹ, Trump đăng tải trên Truth Social, cáo buộc Bắc Kinh gây thiệt hại cho nông dân trồng đậu tương Mỹ và đe dọa mở rộng lệnh cấm thương mại, bao gồm tẩy chay dầu ăn Trung Quốc.
Giới phân tích cho rằng Bộ Thương mại Trung Quốc dường như nhận ra mức độ phản ứng quá đà, khi nhanh chóng trấn an rằng quy định mới không nhằm cấm hoàn toàn xuất khẩu đất hiếm, mà chỉ là biện pháp “kiểm soát hợp lý”. Tuy nhiên, họ vẫn khẳng định sẽ “phản đòn” nếu Mỹ áp thuế mới.
Khi “đòn gió” hóa “gió ngược”
Theo nhiều chuyên gia, Trung Quốc quá tự tin khi nghĩ rằng có thể buộc Washington nhượng bộ mà không phải gánh chịu hậu quả quốc tế. Thực tế, nền kinh tế Trung Quốc đang phải vật lộn với hàng loạt khó khăn: khủng hoảng bất động sản kéo dài, nguy cơ giảm phát do sản xuất dư thừa và nhu cầu yếu, khiến xuất khẩu trở thành một trong số ít động lực tăng trưởng còn lại.
Evan S. Medeiros, giáo sư nghiên cứu châu Á tại Đại học Georgetown và từng là cố vấn của Tổng thống Barack Obama, nhận xét: “Đây là cách quá liều để thu hút sự chú ý của Trump. Muốn người ta lắng nghe thì có thể vẫy tay, chứ không phải vác cả khẩu đại liên ra rồi nói rằng sẽ không bắn.”
Các chuyên gia cho rằng lệnh kiểm soát đất hiếm mới được thiết kế mô phỏng quy định kiểm soát xuất khẩu của Mỹ - thực chất đã được Bắc Kinh chuẩn bị từ lâu. Quyết định của Bộ Thương mại Mỹ chỉ là “cái cớ” để Trung Quốc tung chiêu.
“Ông Tập không muốn chia sẻ đất hiếm hay bất kỳ loại ‘tài nguyên chiến lược’ nào với Mỹ,” bà Kirsten Asdal, Giám đốc hãng tư vấn Asdal Advisory, nhận định. “Đảng Cộng sản Trung Quốc tin quốc gia nào kiểm soát được nguồn đầu vào thượng nguồn sẽ nắm lợi thế trong việc phát triển công nghệ tiên tiến và giữ nó khỏi tay các đối thủ.”
Bài toán quyền lực và rủi ro toàn cầu
Trong ngắn hạn, chiến thuật của Bắc Kinh có thể buộc Washington phải cân nhắc kỹ hơn mỗi bước đi. Nhưng về lâu dài, việc công khai sử dụng tài nguyên như vũ khí địa chính trị có thể phản tác dụng. Các nền kinh tế phát triển, từ châu Âu đến Nhật Bản, sẽ đẩy mạnh đa dạng hóa nguồn cung, giảm phụ thuộc vào Trung Quốc - điều từng xảy ra sau khủng hoảng đất hiếm năm 2010 với Nhật.
Đối với Bắc Kinh, việc duy trì hình ảnh “không khuất phục” trước Mỹ quan trọng không kém yếu tố kinh tế. Trong thời điểm nhạy cảm chính trị, khi lãnh đạo cần chứng minh khả năng bảo vệ lợi ích quốc gia, mỗi động thái đều được cân nhắc kỹ về tính biểu tượng.
Song giới đầu tư quốc tế cảnh báo rằng nếu vòng xoáy trả đũa tiếp tục, cả hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đều sẽ hứng chịu thiệt hại nặng nề. Các doanh nghiệp toàn cầu - đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất công nghệ, năng lượng và hàng tiêu dùng - sẽ phải đối mặt với chi phí gia tăng, chuỗi cung ứng rối loạn và nguy cơ suy giảm tăng trưởng.
“Bắc Kinh có thể đã chơi đúng quân bài mạnh nhất của mình,” một chuyên gia thương mại quốc tế nhận định, “nhưng câu hỏi là liệu con bài ấy có đủ để thắng, hay sẽ khiến bàn cờ sụp đổ.”
shared via nytimes,
