Trung Quốc siết chặt xuất khẩu: Đòn giáng toàn cầu từ ô tô đến máy bay chiến đấu
13/10/25
 |
| Tàu container tại Thanh Đảo, Trung Quốc |
Động thái mở rộng quyền kiểm soát thương mại toàn cầu
Từ ô tô, chip máy tính đến xe tăng và máy bay chiến đấu, Trung Quốc đang mở ra chiến dịch kiểm soát thương mại quy mô toàn cầu. Các quy định xuất khẩu mới vừa được Bắc Kinh công bố không chỉ tác động đến Mỹ mà còn lan sang châu Âu, đánh dấu bước leo thang mới trong cuộc đối đầu kinh tế giữa Trung Quốc và phương Tây.
Theo kế hoạch, các quy định được triển khai theo hai giai đoạn, có hiệu lực từ ngày 8/11 và 1/12, áp dụng với toàn bộ các quốc gia. Quy định mới mở rộng quyền kiểm soát của Trung Quốc đối với sản xuất toàn cầu trong bối cảnh thương mại quốc tế đang rạn nứt. Phản ứng tức thời, cựu Tổng thống Donald Trump tuyên bố áp đặt mức thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc kể từ ngày 1/11.
Phạm vi siết chặt vượt xa kim loại đất hiếm
Nếu trước đây, các giới hạn của Trung Quốc chỉ tập trung vào đất hiếm và nam châm – nguyên liệu chủ yếu do nước này khai thác và tinh chế, thì nay Bắc Kinh mở rộng sang động cơ điện, chip máy tính và hàng loạt thiết bị gắn liền với đời sống hiện đại. Tất cả đều nằm trong tầm kiểm soát của Bắc Kinh.
Theo quy định mới, Trung Quốc cấm xuất khẩu sang bất kỳ quốc gia nào những vật liệu hoặc linh kiện có thể dùng trong thiết bị quân sự. Danh mục bao gồm động cơ điện nhỏ nhưng mạnh mẽ dùng trong tên lửa, máy bay chiến đấu, và vật liệu cho hệ thống ngắm bắn trên xe tăng, pháo binh – những bộ phận then chốt trong vũ khí hiện đại.
Động thái này đặc biệt khiến châu Âu lo ngại, bởi khu vực này đang tăng tốc sản xuất vũ khí để hỗ trợ Ukraine và củng cố phòng thủ trước Nga. Việc bị chặn nguồn cung từ Trung Quốc có thể khiến chuỗi sản xuất quốc phòng châu Âu bị tê liệt.
“Chúng ta đã bước vào một giai đoạn mới của xung đột kinh tế toàn cầu,” ông Jay Truesdale, cựu quan chức trong chính quyền Obama, hiện là Giám đốc điều hành TD International, nhận định.
Đòn đáp trả nhắm vào châu Âu
Quyết định cấm toàn bộ xuất khẩu vật liệu phục vụ mục đích quân sự không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn là tín hiệu chính trị mạnh mẽ từ Bắc Kinh. Các nước châu Âu đang trong quá trình tái vũ trang để đối phó mối đe dọa từ Nga, trong khi phần lớn nguyên liệu cần thiết – đặc biệt là đất hiếm và kim loại chiến lược – lại phụ thuộc vào Trung Quốc.
Bắc Kinh đồng thời thể hiện sự bất mãn sâu sắc với thuế quan mà Liên minh châu Âu áp đặt đối với xe điện Trung Quốc. Một số chuyên gia cho biết lệnh kiểm soát mới này là phản ứng trực tiếp của Trung Quốc nhằm gây sức ép ngược lại.
Theo quy định, mọi công ty có sản phẩm chứa linh kiện Trung Quốc, kể cả không phục vụ mục đích quân sự, đều phải xin giấy phép xuất khẩu từ Bộ Thương mại Trung Quốc khi vận chuyển hàng hóa qua biên giới. Doanh nghiệp phải cung cấp bản vẽ kỹ thuật chi tiết, mô tả quy trình sử dụng và hành trình vận chuyển của sản phẩm có chứa đất hiếm.
Ngành ô tô toàn cầu trong tầm nguy hiểm
Sau lĩnh vực quốc phòng, ngành công nghiệp ô tô được dự báo là nạn nhân tiếp theo. Các chuyên gia về đất hiếm cho biết, hàng nghìn nhà sản xuất linh kiện ô tô vốn đã chịu ảnh hưởng nặng nề từ quy định hồi tháng 4, khi Trung Quốc yêu cầu mọi loại nam châm đất hiếm phải có giấy phép xuất khẩu.
Một chiếc ô tô chạy xăng trung bình chứa hơn 40 nam châm đất hiếm trong các động cơ điện nhỏ – điều khiển phanh, ghế, vô lăng, cửa sổ và nhiều bộ phận khác. Xe điện thậm chí còn sử dụng nhiều hơn, vì các động cơ bánh xe cần từ trường mạnh để vận hành.
Các nhà sản xuất linh kiện tại Mỹ và châu Âu đang phải chờ hàng tháng để được cấp phép. Dù Trung Quốc bắt đầu cấp giấy phép, quá trình vẫn chậm chạp và phức tạp, gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.
Để né quy định, một số nhà sản xuất từng chuyển sang mua trực tiếp động cơ điện hoàn chỉnh từ Trung Quốc thay vì lắp ráp bên ngoài, song quy định mới công bố đã chặn luôn hướng đi này. Bất kỳ sản phẩm nào chứa trên 0,1% giá trị từ đất hiếm đều bị kiểm soát, kể cả động cơ điện, hệ thống ghế ngồi hay các bộ phận lớn hơn có gắn nam châm đất hiếm.
Thách thức toàn cầu trong chuỗi cung ứng
Đáng chú ý, quy định không chỉ áp dụng cho hàng xuất nhập khẩu với Trung Quốc, mà còn bao trùm mọi giao dịch xuyên biên giới có liên quan đến vật liệu hoặc công nghệ Trung Quốc. Điều này khiến các hãng xe châu Âu gặp khó khăn ngay cả khi vận chuyển linh kiện trong nội bộ châu Âu nếu có yếu tố Trung Quốc.
Nhiều doanh nghiệp đã tìm cách đa dạng hóa nguồn cung, mua đất hiếm từ Mỹ, Úc hoặc châu Phi. Tuy nhiên, Bắc Kinh lại tuyên bố quyền quản lý đối với cả các sản phẩm sử dụng công nghệ Trung Quốc dù sản xuất ở nước ngoài.
Trong suốt hai thập kỷ qua, các nhà máy lọc đất hiếm và sản xuất nam châm trên thế giới đều dựa vào thiết bị và công nghệ Trung Quốc, bởi phần lớn các nhà cung cấp tại Bắc Mỹ và châu Âu đã đóng cửa từ cuối những năm 1990, khi ngành khai thác đất hiếm toàn cầu chuyển sang Trung Quốc.
Một bước đi mang tính chiến lược dài hạn
Với đòn siết mới này, Bắc Kinh không chỉ kiểm soát dòng chảy của nguyên liệu chiến lược, mà còn củng cố vị thế trung tâm trong chuỗi giá trị toàn cầu. Trong khi Mỹ dùng quy định xuất khẩu để kiểm soát chip bán dẫn tiên tiến, Trung Quốc đang phản công bằng cách siết nguồn cung đất hiếm - loại nguyên liệu không thể thiếu trong hầu hết thiết bị hiện đại, từ điện thoại, ô tô điện đến vũ khí tinh vi.
Các nhà phân tích nhận định, đây là bước leo thang chiến lược của Trung Quốc, nhằm tái định hình cán cân quyền lực công nghệ toàn cầu. Trong ngắn hạn, nó có thể làm gián đoạn chuỗi cung ứng, nhưng về dài hạn, Bắc Kinh đang gửi đi thông điệp rằng bất kỳ nền kinh tế nào phụ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc đều sẽ đối mặt với rủi ro địa chính trị ngày càng lớn.
shared via nytimes,
