Châu Âu lưỡng lự trước canh bạc 140 tỷ euro cho Ukraine
24/10/25
 |
| Tòa nhà bị phá hủy ở Druzhkivka, Ukraine |
Cuộc đua tài chính giữa khủng hoảng
Liên minh châu Âu (EU) đang đứng trước một bài toán nan giải: làm thế nào để duy trì dòng tiền và vũ khí chảy về Ukraine trong khi sự ủng hộ từ Mỹ trở nên bấp bênh và nhu cầu tài chính của Kyiv ngày càng cấp bách. Trong bối cảnh đó, một ý tưởng táo bạo được đưa ra - biến tài sản nhà nước Nga bị phong tỏa thành nền tảng cho khoản vay 140 tỷ euro (tương đương 163 tỷ USD) dành cho Ukraine.
Tuy nhiên, tại cuộc họp thượng đỉnh ở Brussels, các nhà lãnh đạo của khối 27 quốc gia thành viên không thể đạt được thỏa thuận chính trị cần thiết. Thay vì bật đèn xanh cho kế hoạch, họ hoãn quyết định quan trọng này sang cuộc họp tháng 12, khiến con đường hỗ trợ Ukraine thêm mờ mịt.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thừa nhận đây là “một cuộc thảo luận không hề đơn giản”, còn Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen khẳng định: “Chúng tôi đã thống nhất về cái gì - đó là khoản vay bồi thường. Điều cần làm tiếp theo là tìm ra cách thực hiện.”
Ý tưởng gây tranh cãi
Kế hoạch của EU dựa trên khối tài sản khổng lồ của Nga bị phong tỏa kể từ khi Moscow tiến hành chiến dịch quân sự toàn diện ở Ukraine năm 2022. Phần lớn trong số này nằm trong Euroclear - một tổ chức lưu ký tài chính tại Bỉ.
Hiện châu Âu đang chuyển phần lãi thu được từ số tiền bị phong tỏa, khoảng 8 tỷ USD trong năm ngoái, để hỗ trợ ngân sách cho Kyiv. Nhưng với đề xuất mới, Euroclear sẽ bàn giao quyền kiểm soát các tài sản này cho EU. Khối này sẽ sử dụng chúng làm bảo đảm cho khoản vay lớn nhằm tiếp sức cho nền kinh tế Ukraine đang kiệt quệ.
Theo thiết kế của kế hoạch, Ukraine chỉ phải hoàn trả khoản vay nếu sau này nhận được tiền bồi thường từ Nga. EU cho rằng việc “thế chấp” thay vì tịch thu giúp hành động này vẫn hợp pháp - tức Nga về lý thuyết vẫn có thể lấy lại tài sản nếu điều kiện chính trị thay đổi. Tuy nhiên, Moscow phản ứng dữ dội. Người phát ngôn Điện Kremlin cáo buộc đây là “hành vi trộm cắp trắng trợn” và cảnh báo sẽ truy tố mọi cá nhân, quốc gia tham gia.
Rủi ro pháp lý và uy tín của châu Âu
Nếu được thông qua, kế hoạch này sẽ là canh bạc cả về chính trị lẫn tài chính. Ngoài nguy cơ trả đũa từ Nga, giới quan sát lo ngại nó có thể làm tổn hại nghiêm trọng danh tiếng của châu Âu như một điểm đến an toàn cho tài sản quốc tế.
Bỉ, nơi đặt trụ sở Euroclear, đặc biệt lo ngại nước này sẽ gánh hậu quả pháp lý hoặc thiệt hại tài chính nếu Nga khởi kiện. Thủ tướng Bart De Wever tuyên bố: “Nếu chúng ta muốn thực hiện, phải làm cùng nhau. Hậu quả không thể chỉ đổ lên vai Bỉ.” Ông còn cảnh báo sẽ “dùng mọi quyền lực chính trị và pháp lý” để ngăn chặn kế hoạch nếu rủi ro không được chia sẻ công bằng trong toàn khối.
Các nhà phê bình khác cảnh báo hành động này có thể khiến những nước như Trung Quốc hay Ấn Độ dè chừng, e ngại việc cất giữ tài sản tại các ngân hàng châu Âu vì lo sợ chúng cũng có thể bị phong tỏa và sử dụng nếu quan hệ ngoại giao rơi vào căng thẳng.
Tuy nhiên, Ủy ban châu Âu cho rằng lo ngại đó là vô căn cứ. Ngoại trưởng Estonia Kaja Kallas, trong chuyến thăm Kyiv gần đây, nói thẳng: “Nếu không phát động chiến tranh với nước khác, thì tài sản của bạn chẳng hề bị đe dọa.”
Sức ép từ thực tế chiến tranh và khoảng trống của Mỹ
Động lực khiến EU phải xem xét giải pháp rủi ro này xuất phát từ thực tế khắc nghiệt: chiến tranh kéo dài khiến Ukraine đối mặt với chi phí quốc phòng khổng lồ và thâm hụt ngân sách sâu.
Trong hai năm rưỡi đầu xung đột, Mỹ đóng vai trò là nhà tài trợ chính cho Kyiv. Dưới thời Tổng thống Biden, Quốc hội Mỹ thông qua khoảng 174 tỷ USD viện trợ, bao gồm hỗ trợ quân sự, tài chính và nhân đạo. Nhưng từ khi Tổng thống Trump trở lại Nhà Trắng, viện trợ của Mỹ sụt giảm mạnh, gần như chấm dứt trong những tháng gần đây - theo dữ liệu của Viện Kiel (Đức).
Khoảng trống đó khiến châu Âu lâm vào tình thế khó khăn. Các quốc gia thành viên đóng góp hàng chục tỷ euro, nhưng với sức ép ngân sách sau đại dịch và lạm phát, họ khó có thể duy trì mức hỗ trợ hiện tại. Vì vậy, việc vay dựa trên tài sản Nga bị phong tỏa được xem là phương án khả dĩ duy nhất để duy trì nguồn tài chính ổn định cho Ukraine mà không cần gánh thêm nợ công.
Nếu thành công, khoản vay 140 tỷ euro có thể bù đắp phần lớn nguồn viện trợ Mỹ bị cắt giảm. Nhưng nếu thất bại, EU sẽ gần như không còn lựa chọn nào khác để hỗ trợ Kyiv trong ngắn hạn.
Tranh cãi về cách sử dụng và chia sẻ trách nhiệm
Ngay cả khi được thông qua, kế hoạch vẫn tồn tại hàng loạt câu hỏi chưa có lời giải. Một số quốc gia, đặc biệt là Đức, muốn giới hạn việc sử dụng khoản vay cho mục đích mua sắm vũ khí. Trong khi đó, Tổng thống Zelensky cho rằng số tiền này nên được linh hoạt hơn - bao gồm chi trả cho các nhu cầu ngân sách dân sự, như hạ tầng và phúc lợi.
Ngoài ra, vấn đề bảo đảm tài chính vẫn chưa rõ ràng. Liệu tất cả 27 quốc gia thành viên có cùng chia sẻ rủi ro? Các khoản bảo đảm này có bao gồm tài sản thế chấp thực tế không? Và nếu xảy ra tranh chấp, ai sẽ chịu trách nhiệm hoàn trả?
Bỉ đang thúc đẩy để nhóm G7 cùng tham gia, qua đó phân tán rủi ro và tăng tính hợp pháp quốc tế. Tuy nhiên, hiện chưa rõ Washington có sẵn sàng ủng hộ hay không - nhất là trong bối cảnh chính quyền Mỹ mới đang tập trung vào chính sách đối nội và giảm chi tiêu quân sự nước ngoài.
Một trở ngại khác mang tính kỹ thuật nhưng không kém phần quan trọng là tính pháp lý của việc “đóng băng lâu dài”. Theo quy định hiện nay, EU phải gia hạn việc phong tỏa tài sản Nga định kỳ. Điều này đồng nghĩa, chỉ cần một quốc gia thân thiện hơn với Moscow - như Hungary - từ chối gia hạn, toàn bộ kế hoạch có thể sụp đổ.
Con đường phía trước
Kết thúc hội nghị, các lãnh đạo EU thống nhất yêu cầu Ủy ban châu Âu “nghiên cứu các lựa chọn” để đáp ứng nhu cầu tài chính của Ukraine trong giai đoạn 2026–2027. Dù không bác bỏ ý tưởng vay dựa trên tài sản Nga, tuyên bố này cho thấy châu Âu vẫn chưa sẵn sàng đưa ra cam kết chính trị mạnh mẽ.
Bà Ursula von der Leyen cho biết cuộc thảo luận “giúp chúng tôi xác định những điểm cần làm rõ hơn”, một cách nói ngoại giao cho thấy còn nhiều rào cản phía trước. Trong khi đó, đối với Ukraine, mỗi ngày trì hoãn đồng nghĩa với thêm nhiều rủi ro trên chiến trường và trong ngân khố.
Tình thế của châu Âu phản ánh thế khó của phương Tây: vừa muốn duy trì áp lực lên Moscow, vừa lo sợ phá vỡ trật tự tài chính toàn cầu mà chính họ là trụ cột. Nếu không tìm ra giải pháp thỏa đáng, kế hoạch chuyển tài sản Nga thành nguồn lực cho Ukraine có thể sẽ mãi chỉ là một ý tưởng dở dang - biểu tượng cho sự chia rẽ và lưỡng lự của Liên minh châu Âu trong thời khắc lịch sử.
shared via nytimes,
