Gian lận vé tàu ở Trung Quốc: Một thị trường ngầm lời khủng và những mắt xích không ai kiểm soát
08/10/25
{bài viết năm 1992 trên tờ nytimes} 
Vụ khởi đầu: một doanh nhân trẻ và lò in vé giả
Đầu năm nay, Lin Liangxi - một người trẻ từng mơ làm ông chủ - chứng kiến kế hoạch kinh doanh của mình sụp đổ chỉ vì ba vé tàu. Khi Lin đến quầy hoàn vé, nhân viên ga nghi ngờ ba tờ vé có dấu hiệu giả mạo; công an được gọi tới, kiểm tra và thu giữ ba vé. Kiểm tra tiếp tục tại phòng khách sạn của Lin: trong hai gói mì ăn liền, cảnh sát tìm thấy 254 tờ vé giả. Tiến hành khám xét ở quê nhà Wenzhou, nhà chức trách phát hiện cả “nhà máy” làm vé với máy in, máy cắt giấy và gần 1.200 pound giấy bìa dùng in vé - một loại vật liệu luôn khan hiếm.
Vụ việc của Lin không chỉ là một chuyện lẻ. Nó phơi bày một sự thật lớn hơn: đằng sau ngành phát hành vé tàu ở Trung Quốc tồn tại một thị trường đen sinh lợi, nơi lợi nhuận, hối lộ và tinh vi kỹ thuật in ấn giao thoa với nhau.
Thị trường vàng của những “bò vàng”
Trong đời sống đường sắt Trung Quốc, những tay cò vé công khai như không có gì phải che giấu. Ở ga Bắc Kinh, một người bán vé chào mời: “Cần bao nhiêu vé? Tôi lo được hết. Chẳng vấn đề gì.” Giá vé chợ đen cho khoang nằm hạng hai tới Quảng Châu có thể lên tới 90 USD, trong khi giá chính thức chỉ là 27 USD. Những cò vé - được dân địa phương gọi là "bò vàng" (huang niu -- hoàng ngưu) - hoạt động rất chuyên nghiệp, có máy nhắn tin, số liên lạc, thậm chí tuyên bố biết rõ “quan hệ” với công an: “Cảnh sát không can thiệp. Họ mua vé qua tôi mà.”
Hành vi này nảy sinh từ một nghịch lý kinh tế: Đảng Cộng sản Trung Quốc đang thúc đẩy mô hình “kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa” - chính sách cho phép nhiều hoạt động kinh tế tự do hơn nhưng vẫn duy trì giá cố định cho một số hàng hóa. Giá cố định tạo ra thiếu hụt; thiếu hụt thúc đẩy chợ đen; chợ đen sinh lời lớn, khiến những kẻ sẵn sàng chọc thủng khe hở pháp luật để làm giàu.
Cung - cầu: vì sao vé lại khan hiếm?
Nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng gần 10% mỗi năm trong giai đoạn bùng nổ; tầng lớp trung lưu mở rộng, nhu cầu đi lại vì công việc và du lịch tăng vọt. Tuy nhiên, đầu tư cho phương tiện vận tải hành khách không tăng nhanh tương ứng: số toa hành khách chỉ tăng khoảng 5% mỗi năm, một con số nhỏ so với nhu cầu. Trong khi thị trường tràn ngập hàng tiêu dùng như áo len hay đồ chơi thì cơ sở hạ tầng chở khách vẫn chưa theo kịp. Hậu quả là người dân thường không thể mua vé nhanh chóng cho những hành trình giữa các đô thị lớn như Thượng Hải - Bắc Kinh - Quảng Châu.
Trên thực tế, nhiều cò vé lấy vé bằng cách truyền thống là xếp hàng, nhưng không ít người có nguồn vé từ “bên trong”: bạn bè trong các phòng mua sắm của doanh nghiệp lớn hoặc bộ ngành; nhân viên quầy vé bị hối lộ để phát một số vé mỗi tháng cho nhóm cò; hoặc đơn giản là in vé giả. Khi công nghệ in ấn dân dụng và thiết bị in cơ bản trở nên dễ mua, kẻ xấu có thể di chuyển quanh đất nước, thiết lập dây chuyền in và phân phối vé giả với tốc độ và quy mô khó ngờ.
Mạng lưới tham nhũng và đa dạng hóa “dịch vụ”
Nhiều cò vé hoạt động theo băng nhóm, mở rộng phạm vi hoạt động sang những “dịch vụ” ăn theo như bán hóa đơn, biên lai trống để quan chức hoặc doanh nhân kê khai chi phí không đúng thực tế. Ở bên ngoài phòng vé Xizhimen (Bắc Kinh), bán hàng rong rao bán hóa đơn khách sạn, hóa đơn nhà hàng với ô trống để người mua điền số tiền mong muốn - tiện cho việc chi tiêu công hay hoàn chi phí. Một cò vé từng đề nghị: “Nếu giá tôi cao, tôi tặng kèm biên lai - anh kê vào công tác phí, kho bạc trả lại chênh lệch.”
Mối liên hệ giữa cò vé và cán bộ là điều khiến dư luận phẫn nộ: có câu chuyện một người cha, có con làm cảnh sát đường sắt, nói với bạn rằng con ông “ăn một phần” tiền cò vé. Cảnh sát lẽ ra là người xử lý, nhưng trong nhiều trường hợp lại là “đối tác ngầm” hoặc ít nhất là khép nép trước lợi ích vật chất. Cách xử lý “mềm” hay những thoả thuận tráo trở (ví dụ: nhận lại hàng tịch thu với số lượng “thiếu” để bỏ túi) khiến việc truy tố không hiệu quả.
Phản ứng của chính quyền: truy bắt hay điều chỉnh giá?
Nhà nước tuyên bố coi hành vi làm vé giả và cò vé là bất hợp pháp. Bộ Đường sắt công khai lo ngại và cho biết đã bắt 3.300 cò vé tại Bắc Kinh trong năm qua. Quan chức Jin Wanjian thuộc Vụ Đối ngoại của Bộ Đường sắt khẳng định họ đang tăng cường giáo dục nhân viên không bán vé chui và cân nhắc nâng giá vé để giảm thiếu hụt - một biện pháp làm giảm chênh lệch thị trường và triệt tiêu động lực chợ đen.
Tuy nhiên, việc bắt giữ hàng loạt có vẻ như chỉ là một phần của câu chuyện. Trong một nền “kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa” đang được thiết lập, khi giá cả cố định và cung không theo kịp cầu, các lợi ích nhóm và cơ hội ăn chênh lệch vẫn tồn tại. Việc tăng giá vé có thể làm giảm sức hút của cò vé về mặt lợi nhuận, nhưng đi kèm đó là áp lực chính trị và xã hội khi nâng giá dịch vụ công.
shared via nytimes,
