Thuế tài sản có phải là cách tốt nhất để đánh thuế giới siêu giàu?
03/11/25
 |
| Ảnh: Doug Chayka |
Khi bất bình đẳng gia tăng và nợ công leo thang, làn sóng kêu gọi đánh thuế người giàu một lần nữa lan rộng khắp thế giới. Trong tâm điểm tranh luận hiện nay là thuế tài sản (wealth tax) – loại thuế đánh trực tiếp vào tổng giá trị tài sản của cá nhân, thay vì chỉ thu trên thu nhập.
Từ Pháp đến Anh, Đức hay Mỹ, ý tưởng này đang khơi dậy những cuộc tranh luận gay gắt giữa những người cho rằng đây là công cụ cần thiết để giảm chênh lệch giàu nghèo, và những người coi nó là “hình phạt đối với sự sáng tạo và đầu tư”.
Cuộc chia rẽ từ Paris đến London
Tại Pháp, Quốc hội tuần qua đã chứng kiến một cuộc tranh luận nảy lửa xoay quanh đề xuất áp thuế tài sản đối với các hộ gia đình có giá trị ròng trên 100 triệu euro (tương đương 115 triệu USD). Đề xuất, được gọi là “thuế Zucman”, lấy theo tên nhà kinh tế Gabriel Zucman – một trong ba học giả Pháp, cùng với Thomas Piketty và Emmanuel Saez, đã khởi xướng lại phong trào đánh thuế tài sản sau các nghiên cứu về bất bình đẳng toàn cầu đầu thập niên 2010.
Theo ước tính của Zucman, mức thuế 2% có thể mang lại tới 20 tỷ euro/năm từ khoảng 1.800 hộ gia đình siêu giàu. Tuy nhiên, sau nhiều giờ tranh luận, Quốc hội Pháp đã bác bỏ mọi phương án. Nghị sĩ Laurent Wauquiez thuộc đảng Cộng hòa bảo thủ tuyên bố: “Chúng tôi phản đối cơn ‘cuồng thuế’ này. Nếu đánh thuế mọi thứ, cuối cùng anh sẽ chẳng còn gì để đánh thuế và cũng chẳng còn doanh nhân nào để sáng tạo.”
Ngược lại, nghị sĩ cánh tả François Ruffin bảo vệ đề xuất: “Chỉ là 2% thôi. Trong tám năm qua, khối tài sản của 500 gia đình giàu nhất đã tăng gấp đôi, thêm 600 tỷ euro. Chúng ta chỉ lấy 2% từ họ, chứ không phải để lại cho họ 2%.”
Ở Anh, đảng Lao động tại hội nghị tháng 10 cũng kêu gọi áp thuế tài sản, được ủng hộ bởi 75% người dân theo các khảo sát. Tại Đức và Ireland – nơi thuế này từng bị bãi bỏ – cuộc tranh luận cũng quay lại. Tổ chức Tax Observatory do Liên minh châu Âu tài trợ thậm chí còn đề xuất thuế tài sản tối thiểu toàn cầu 2% áp dụng với khoảng 3.000 tỷ phú trên thế giới.
Lịch sử dài của loại thuế gây tranh cãi
Ý tưởng đánh thuế vào tài sản thực ra không mới. Ở một góc nhìn nào đó, thuế bất động sản vốn dĩ là một dạng thuế tài sản. Ngay từ thế kỷ 17, các thuộc địa Anh tại Massachusetts đã áp loại thuế này lên đất đai, tàu thuyền, nữ trang và gia súc. Hà Lan trở thành nước đầu tiên áp thuế tài sản ở quy mô quốc gia năm 1892, theo sau là Colombia (1935) và Ấn Độ (1957).
Đến năm 1990, 12 quốc gia châu Âu có thuế tài sản, nhưng phần lớn – như Đức, Thụy Điển, Đan Mạch, Áo, Phần Lan và Luxembourg – đã bãi bỏ do khó quản lý và hiệu quả thấp. Các vấn đề thường gặp là định giá phức tạp, gánh nặng cho người sở hữu tài sản nhưng ít tiền mặt, và doanh thu thuế thấp.
Hiện nay, chỉ còn Na Uy, Thụy Sĩ và Tây Ban Nha duy trì thuế tài sản toàn diện, trong khi Pháp, Ý, Bỉ và Hà Lan chỉ đánh thuế trên một số loại tài sản cụ thể như bất động sản hay tài khoản đầu tư.
Sự trở lại của thuế tài sản trong kỷ nguyên bất bình đẳng
Theo Oxfam, 1% người giàu nhất toàn cầu hiện nắm giữ 43% tài sản thế giới. Chính sự chênh lệch đó đã tạo đà cho những Piketty, Saez và Zucman thúc đẩy cuộc thảo luận toàn cầu về thuế tài sản.
Tại Mỹ, ý tưởng này bước vào chính trường vào năm cuối nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump. Hai thượng nghị sĩ Elizabeth Warren và Bernie Sanders đã đưa ra kế hoạch dựa trên nghiên cứu của Saez và Zucman, nhằm tránh những thất bại từng thấy ở châu Âu. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, phe Dân chủ tại Thượng viện cũng đề xuất thuế đánh vào giới tỷ phú, song không được thông qua.
Tại Nam Mỹ, Bolivia năm 2020 thông qua “Impuesto a las Grandes Fortunas” – “Thuế đánh vào các đại tài sản”, áp dụng với người có giá trị tài sản trên 4,3 triệu USD. Ở châu Âu, sau đại dịch, Tây Ban Nha năm 2022 triển khai “thuế đoàn kết” tạm thời với người có tài sản trên 3 triệu euro, và sau đó biến nó thành luật vĩnh viễn.
Khi thâm hụt ngân sách thúc đẩy cải cách
Theo các nhà nghiên cứu, những cú sốc kinh tế – hơn là lòng trắc ẩn – mới là nguyên nhân chính khiến các quốc gia xem xét thuế tài sản. Sau đại dịch, tăng trưởng chậm lại trong khi nợ công phình to, khiến nhiều chính phủ cần tìm nguồn thu mới.
Năm ngoái, Brazil – khi giữ vai trò chủ tịch nhóm G20 – đã mời chính Gabriel Zucman xây dựng đề án thuế tài sản toàn cầu dành cho giới tỷ phú, nhằm ngăn dòng vốn tháo chạy sang các “thiên đường thuế”. Nếu được áp dụng đồng bộ, kế hoạch này có thể chặn xu hướng “chuyển tiền để trốn thuế” của giới siêu giàu.
Dù vậy, các nhà phê bình cảnh báo rằng việc xác định giá trị thực của tài sản phi tài chính như tác phẩm nghệ thuật, đồ cổ, siêu xe hay bất động sản tư nhân là gần như bất khả thi. Họ cho rằng thuế tài sản dễ biến thành một cơn ác mộng hành chính, tốn kém nhiều hơn số tiền thu về.
Một nghị sĩ Pháp đặt câu hỏi châm biếm: “Chính phủ sẽ định giá bộ sưu tập Ferrari, tranh Picasso hay túi Hermès của từng người mỗi năm bằng cách nào?”
Những tiếng nói ủng hộ
Tuy nhiên, nhiều nhà kinh tế cho rằng lo ngại về “thảm họa kinh tế” là phóng đại. Nhà kinh tế đoạt giải Nobel là Abhijit Banerjee lập luận rằng giới giàu có thể tìm cách lẩn tránh hoặc giấu tài sản, nhưng “không có bằng chứng nào cho thấy họ sẽ làm việc ít đi”.
Ông ví von: “Các vận động viên chuyên nghiệp không giảm nỗ lực chỉ vì có trần lương.” Theo ông, nếu các quốc gia phối hợp hành động, giới siêu giàu sẽ có ít lựa chọn để né tránh thuế.
Ở Pháp, sau khi đề xuất thuế Zucman bị bác bỏ, chính tác giả vẫn tỏ ra lạc quan. Trên truyền hình, ông nói: “Tôi không thất vọng, vì chuyện này sớm muộn cũng sẽ xảy ra. Có một nhu cầu rất lớn từ công chúng muốn đánh thuế giới tỷ phú. Mọi cuộc đấu tranh kiểu này đều cần thời gian để chiến thắng.”
Cuộc chiến lâu dài
Lịch sử thuế tài sản cho thấy: mỗi lần nền kinh tế đối mặt khủng hoảng, ý tưởng này lại hồi sinh như một phản ứng trước bất bình đẳng và bội chi ngân sách. Nhưng giữa hai cực quan điểm “công bằng xã hội” và “động lực tăng trưởng”, việc tìm ra mô hình cân bằng vẫn là bài toán chưa có lời giải.
Bởi đánh thuế vào tài sản không chỉ là câu chuyện tài chính, mà còn là phép thử của ý chí chính trị: Liệu các quốc gia có đủ quyết tâm – và đủ khéo léo – để khiến người giàu thực sự đóng góp phần tương xứng cho xã hội?
shared via nytimes,
