Kỷ nguyên mới của những nhà lãnh đạo “bàn tay sắt”
28/10/25
 |
| Nguồn: Reuters |
Trật tự thế giới trong tay hai người đàn ông quyền lực
Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp nhau tại hội nghị thượng đỉnh khu vực ở Hàn Quốc tuần này, cả thế giới đang chờ xem liệu họ có thể đạt được một khuôn khổ thỏa thuận thương mại và khôi phục sự ổn định lâu dài cho mối quan hệ song phương quan trọng nhất thế giới hay không.
Tuy nhiên, giới quan sát không mấy kỳ vọng vào một kết quả bền vững. Dù những lời tuyên bố hay cái bắt tay có thể tạo nên bức tranh tạm thời về hòa dịu, thì thực tế vẫn là: cả hai nhà lãnh đạo đều không bị ràng buộc bởi giới hạn thể chế hay sự kiểm soát trong nước, và hoàn toàn có thể thay đổi lập trường bất cứ lúc nào.
Đây chính là dấu hiệu rõ ràng nhất của một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên của những “strongman”, những nhà lãnh đạo điều hành đất nước bằng ý chí cá nhân thay vì tuân thủ luật lệ và đồng thuận.
Khi ý chí cá nhân lấn át luật lệ
Thế giới hiện đang chứng kiến sự trỗi dậy của những nhà lãnh đạo tập trung quyền lực trong tay mình. Từ Nayib Bukele ở El Salvador, Kais Saied ở Tunisia, Viktor Orban ở Hungary, đến các nhà cầm quyền quen thuộc như Vladimir Putin của Nga hay Kim Jong-un của Triều Tiên - tất cả đều mang chung một đặc điểm: quyền lực cá nhân lấn át mọi cơ chế kiểm soát.
Lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, Mỹ và Trung Quốc – hai siêu cường kinh tế đều được dẫn dắt bởi những người có phong cách chính trị tương đồng. Điều này hứa hẹn một giai đoạn đầy biến động, với nhiều rủi ro, tính toán sai lầm và khả năng xung đột gia tăng trong bốn năm tới.
Trump biến Đảng Cộng hòa thành công cụ phục vụ mục tiêu chính trị cá nhân, trong khi Tập Cận Bình củng cố quyền lực ở mức mà ngay cả Mao Trạch Đông cũng phải ghen tị. Cả hai đều tìm cách bẻ cong hệ thống chính trị để phục tùng ý chí.
Thỏa thuận dễ vỡ, rủi ro gia tăng
Khi thiếu các ràng buộc trong nước, những “strongman” có khả năng đàm phán linh hoạt, nhưng chính điều đó lại khiến các thỏa thuận trở nên mong manh. Họ có thể dễ dàng rút lui hoặc thay đổi quyết định mà không phải chịu hậu quả chính trị nào.
Điều này đã được thể hiện rõ trong những năm gần đây: chính quyền Trump từng cáo buộc Trung Quốc không thực hiện các cam kết thương mại, còn bản thân Trump nhiều lần áp thuế lên đối tác rồi đột ngột đảo ngược chỉ sau vài tuần.
Trong môi trường như vậy, các chuẩn mực hành xử quốc tế dần biến mất. Khi những nhà lãnh đạo mạnh tay không bị kiểm soát, thế giới trở nên khó đoán hơn. Các mệnh lệnh hay cảnh báo của họ thiếu uy tín, và đối phương khó có thể xác định “lằn ranh đỏ” thực sự nằm ở đâu.
Việc Trump nhiều lần cảnh báo Putin về việc ngừng bắn ở Ukraine nhưng không có hành động cụ thể, hay việc Tập Cận Bình gia tăng hoạt động quân sự táo bạo ở Biển Đông và eo biển Đài Loan, là minh chứng cho kiểu hành xử thiếu nhất quán này.
Sự liều lĩnh dẫn đến xung đột
Các nghiên cứu gần đây cho thấy, các nhà lãnh đạo độc đoán vốn được bao quanh bởi những người chỉ biết tâng bốc - có xu hướng hành động liều lĩnh, dễ khơi mào chiến tranh và leo thang xung đột.
Cuộc xâm lược Ukraine của Nga là ví dụ điển hình. Putin, tin vào lời khen của những cận thần, đánh giá sai sức kháng cự của Kiev, kéo cả thế giới vào khủng hoảng. Cùng lúc đó, Trump từng cho phép tiêu diệt các nghi phạm buôn ma túy ở Caribe ngoài khuôn khổ pháp luật và đe dọa tấn công Venezuela - những hành động thể hiện bản năng rủi ro tương tự.
Những động thái quân sự ngày càng mạnh bạo của Trung Quốc dưới thời Tập Cận Bình cũng phản ánh xu hướng đó. Khi các nhà lãnh đạo kiểu này tiếp tục nắm quyền, khả năng bùng phát xung đột giữa các quốc gia sẽ chỉ tăng lên.
Hệ lụy kinh tế của “bàn tay sắt”
Sự tập trung quyền lực không chỉ làm gia tăng rủi ro chính trị mà còn tác động tiêu cực đến kinh tế. Các nhà lãnh đạo độc đoán thường can thiệp sâu vào các định chế độc lập như ngân hàng trung ương - điều mà Trump đang làm với Cục Dự trữ Liên bang Mỹ.
Hệ quả là chính sách tiền tệ trở nên khó đoán, lạm phát dễ bùng phát, còn tăng trưởng kinh tế bị kìm hãm. Dưới các chế độ độc đoán cá nhân, của cải tập trung vào tay thiểu số, đầu tư tư nhân giảm sút vì chính sách thay đổi thất thường, và những lĩnh vực thiết yếu như y tế, giáo dục hay hạ tầng bị bỏ rơi.
Cuộc chiến thương mại mà Trump khơi mào với Trung Quốc và nhiều đối tác khác gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, làm dấy lên dự báo về một giai đoạn tăng trưởng chậm hơn trên quy mô quốc tế.
Song song với đó là tình trạng tham nhũng. Nhiều “strongman” lợi dụng quyền lực để làm giàu cho bản thân và người thân cận, chuyển tài sản ra nước ngoài. Gia đình Tập Cận Bình được cho là nắm giữ hơn 1 tỷ USD tài sản, trong khi ông vẫn dùng chiến dịch chống tham nhũng để loại bỏ đối thủ. Còn trong nhiệm kỳ thứ hai, Trump và gia đình tăng cường các thương vụ bất động sản, tiền số và cấp phép thương hiệu tại Trung Đông.
Khi đàn áp trở thành công cụ chính trị
Một đặc điểm khác của các nhà lãnh đạo “bàn tay sắt” là họ luôn dựng lên “kẻ thù bên trong” để củng cố quyền lực. Ở Trung Quốc, chính quyền Tập Cận Bình đàn áp các nhà báo độc lập, luật sư nhân quyền, giam giữ người Duy Ngô Nhĩ với lý do “chống khủng bố”, và xóa bỏ quyền tự do tại Hồng Kông dưới danh nghĩa “an ninh quốc gia”.
Tại Mỹ, chính quyền Trump tiến hành các chiến dịch trấn áp nhập cư, điều động Vệ binh Quốc gia đến các bang do đảng Dân chủ kiểm soát, thậm chí phá hủy tài sản cá nhân và bắt giữ công dân Mỹ. Ông cũng theo đuổi các cuộc điều tra có động cơ chính trị nhằm vào đối thủ và nỗ lực kiểm soát các cơ quan độc lập của chính phủ.
Những hành động này gây tổn hại sâu sắc đến nền tảng thể chế và chuẩn mực dân chủ - điều mà nhiều quốc gia, như Ba Lan sau thời kỳ cầm quyền của đảng Luật pháp và Công lý, vẫn đang chật vật khôi phục.
Sự trở lại của mô hình cũ
Trên thực tế, hình thức cai trị bằng quyền lực cá nhân không phải điều mới mẻ. Trong phần lớn lịch sử nhân loại, đây từng là mô hình phổ biến. Chỉ trong khoảng một thế kỷ trở lại đây, thế giới mới chứng kiến sự trỗi dậy của mô hình quản trị dựa trên thể chế, đồng thuận và luật lệ – đặc biệt sau Thế chiến II, khi các liên minh và tổ chức quốc tế tạo nên thời kỳ ổn định và thịnh vượng hiếm có.
Giờ đây, thời kỳ đó đang dần lùi xa. Cuộc gặp giữa Trump và Tập Cận Bình có thể không mang lại sự trấn an cho thế giới, mà trái lại, phản ánh một thực tế khác: thời đại của những nhà lãnh đạo “strongman” đã trở lại, với tất cả sự bất định, biến động và rủi ro mà nó mang theo.
shared via nytimes,
