OpenAI - Bước ngoặt 130 tỷ USD trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo
30/10/25
 |
| Sam Altman, giám đốc điều hành của OpenAI |
OpenAI, công ty đứng sau ChatGPT, vừa tuyên bố thay đổi mô hình hoạt động sang dạng doanh nghiệp vì lợi nhuận (public benefit corporation - PBC), mở đường cho khả năng huy động vốn quy mô lớn và thậm chí là đợt IPO bom tấn trên phố Wall.
Động thái này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong lịch sử 10 năm của OpenAI mà còn khẳng định vị thế của hãng như một trong những ngọn cờ đầu của cuộc bùng nổ AI toàn cầu, sẵn sàng đối đầu với các gã khổng lồ như Google, Amazon và Meta.
Cấu trúc mới cho tham vọng lớn
Trong hơn 18 tháng qua, Sam Altman, CEO nổi tiếng của OpenAI, đã nỗ lực tái cấu trúc mô hình “lai” giữa tổ chức phi lợi nhuận và công ty thương mại mà OpenAI áp dụng từ khi thành lập. Sự thay đổi lần này giúp công ty hoạt động linh hoạt hơn trong việc huy động vốn - yếu tố sống còn trong cuộc đua phát triển trí tuệ nhân tạo đang ngốn hàng chục tỷ USD mỗi năm.
Theo thông báo đăng trên blog chính thức, OpenAI hiện trở thành Public Benefit Corporation (PBC), mô hình doanh nghiệp vì lợi ích cộng đồng, tương tự các đối thủ như Anthropic hay xAI của Elon Musk.
Quá trình tái cấu trúc được hoàn tất sau khi OpenAI đạt được thỏa thuận với văn phòng tổng chưởng lý của Delaware và California, hai bang có thẩm quyền pháp lý liên quan trực tiếp đến tổ chức này. Cả hai cơ quan từng bị các nhóm chỉ trích vận động nhằm ngăn cản OpenAI thay đổi mô hình hoạt động.
Tổng chưởng lý California, Rob Bonta, từng bày tỏ lo ngại về cách ChatGPT tương tác với người dùng trẻ tuổi, nhấn mạnh “OpenAI là tổ chức từ thiện đăng ký hoạt động tại California, và chúng tôi có nghĩa vụ đảm bảo họ thực hiện đúng sứ mệnh phục vụ toàn nhân loại.”
Sau khi ông Bonta chính thức phê duyệt, tổ chức phi lợi nhuận OpenAI Foundation hiện nắm giữ cổ phần trị giá khoảng 130 tỷ USD trong công ty mới. Với con số này, OpenAI Foundation trở thành quỹ lớn nhất nước Mỹ, vượt xa Quỹ Gates Foundation của Bill Gates và Melinda, vốn có tổng giá trị khoảng 86 tỷ USD.
Quyền lực trong tay ai?
Dù công ty chuyển đổi sang mô hình vì lợi nhuận, OpenAI khẳng định quyền kiểm soát tối cao vẫn thuộc về tổ chức phi lợi nhuận OpenAI Foundation. Quỹ này sẽ điều hành OpenAI Group PBC thông qua hội đồng quản trị, có quyền bổ nhiệm và bãi nhiệm toàn bộ ban điều hành công ty con.
Theo cơ cấu sở hữu mới, Microsoft - nhà đầu tư lớn nhất của OpenAI - nắm khoảng 27% cổ phần, tương đương 135 tỷ USD giá trị. OpenAI Foundation giữ 26%, trong khi 47% còn lại thuộc về nhân viên hiện tại, cựu nhân viên và các nhà đầu tư khác.
Sam Altman, người lãnh đạo OpenAI nhưng nổi tiếng với việc không nắm cổ phần đáng kể, vẫn duy trì vị thế đó. Ngoài một khoản đầu tư nhỏ từ thời ông còn làm chủ tịch Y Combinator, Altman không sở hữu phần đáng kể nào trong OpenAI - chi tiết cho thấy quyền lực của ông đến từ tầm ảnh hưởng chiến lược, chứ không phải tài chính.
Đáng chú ý, hội đồng quản trị của quỹ phi lợi nhuận sẽ đồng thời là ban điều hành của công ty vì lợi nhuận, ngoại trừ Zico Kolter, học giả chuyên về an toàn AI, người chỉ tham gia với vai trò quan sát viên không có quyền biểu quyết. Kolter sẽ đứng đầu Ủy ban An toàn và An ninh, giám sát việc phát triển công nghệ sao cho tuân thủ tiêu chuẩn đạo đức và an toàn.
Sức ép từ các đối thủ và nhà đầu tư
Không phải ai cũng hài lòng với hướng đi mới của OpenAI. Robert Weissman, đồng sáng lập nhóm bảo vệ người tiêu dùng Public Citizen, chỉ trích:“Thông báo hôm nay là nỗ lực củng cố hiện trạng, trong đó OpenAI Nonprofit chỉ đóng vai trò phụ thuộc vào OpenAI For-profit, thay vì giám sát hoạt động của công ty vì lợi nhuận như đúng nghĩa.”
Tuy vậy, quyết định chuyển đổi cấu trúc lại mở ra cánh cửa đầu tư khổng lồ. Vào tháng 3, SoftBank cùng nhóm nhà đầu tư quốc tế đồng ý rót 40 tỷ USD vào OpenAI. Theo thỏa thuận, nếu công ty không kịp hoàn tất tái cấu trúc trong năm nay, SoftBank có quyền giảm mức đầu tư xuống còn 20 tỷ USD. Với sự thay đổi chính thức này, toàn bộ khoản đầu tư đã được giải ngân.
Cùng lúc, OpenAI cũng tái đàm phán hợp đồng chiến lược với Microsoft, đưa mối quan hệ này lên tầm mới. Thỏa thuận được thực hiện dưới sự tư vấn của các ngân hàng lớn: Goldman Sachs và cựu giám đốc Citigroup Michael Klein đại diện cho OpenAI Foundation, trong khi Morgan Stanley cố vấn cho Microsoft.
Bản hợp đồng quyền lực với Microsoft
Theo hợp đồng cũ, Microsoft có quyền truy cập độc quyền vào toàn bộ công nghệ của OpenAI để thương mại hóa đến năm 2030. Tuy nhiên, hợp đồng mới gia hạn đến 2032 với những điều khoản linh hoạt hơn.
Cụ thể, Microsoft vẫn sẽ được quyền sử dụng công nghệ AI của OpenAI ngay cả khi công ty này đạt đến trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) - cấp độ mà máy móc có khả năng tương đương hoặc vượt con người - miễn là công nghệ đó được tích hợp “các rào chắn an toàn phù hợp”.
HHội đồng độc lập sẽ chịu trách nhiệm đánh giá thời điểm OpenAI đạt AGI, đảm bảo sự giám sát minh bạch. Đồng thời, Microsoft vẫn có quyền truy cập vào các công nghệ nghiên cứu trước khi chúng được thương mại hóa, trong khi không được phép can thiệp vào các dự án phần cứng của OpenAI.
Điều này đặc biệt quan trọng vì OpenAI đang âm thầm phát triển các mẫu phần cứng AI sau khi mua lại công ty thiết kế của Jony Ive, cựu giám đốc sáng tạo của Apple - người đứng sau iPhone.
Theo hợp đồng mới, OpenAI có quyền hợp tác phát triển sản phẩm với các đối tác khác, còn Microsoft cũng có thể tự theo đuổi hướng AGI riêng. OpenAI cam kết mua 250 tỷ USD dịch vụ điện toán đám mây của Microsoft, nhưng không còn bị ràng buộc phải xin phép nếu muốn làm việc với các nhà cung cấp khác.
Chuẩn bị cho phố Wall và phản ứng pháp lý
Với cấu trúc mới, OpenAI mở đường cho khả năng niêm yết cổ phiếu. Dù lãnh đạo công ty vẫn kín tiếng về kế hoạch IPO, giới tài chính xem đây là bước đi tất yếu. Trong bối cảnh các nhà đầu tư toàn cầu đang đổ tiền vào AI, IPO của OpenAI có thể trở thành sự kiện tài chính lớn nhất kể từ Saudi Aramco huy động 25,6 tỷ USD.
Tuy nhiên, hành trình pháp lý của công ty không hề suôn sẻ. Elon Musk khởi kiện OpenAI vào giữa năm ngoái nhằm ngăn chặn việc chuyển đổi sang mô hình vì lợi nhuận. Vụ kiện vẫn đang chờ xét xử tại tòa án Bắc California.
Cùng thời điểm, Meta cũng gửi thư đến tổng chưởng lý Rob Bonta, kêu gọi chặn kế hoạch tái cấu trúc vì lo ngại nó tạo tiền lệ nguy hiểm: các start-up có thể tận dụng lợi thế phi lợi nhuận trong giai đoạn đầu, rồi chuyển đổi sang vì lợi nhuận khi đã đạt vị thế thống trị.
Phản ứng chỉ trích càng gay gắt hơn sau một vụ kiện ở miền Nam California, khi cặp vợ chồng cáo buộc ChatGPT góp phần gây ra cái chết của con trai họ. Sự việc khiến Rob Bonta và tổng chưởng lý Delaware Kathy Jennings phải làm việc trực tiếp với Sam Altman để bàn về những biện pháp an toàn mới.
Sau cuộc gặp, OpenAI thêm tính năng kiểm soát của phụ huynh cho ChatGPT, cho phép cha mẹ theo dõi cách con cái sử dụng chatbot và nhận thông báo nếu có dấu hiệu tự hại. Đây được xem là một nỗ lực nhằm giảm bớt lo ngại về tác động xã hội của trí tuệ nhân tạo.
Tham vọng và thách thức phía trước
Sự chuyển đổi sang mô hình vì lợi nhuận giúp OpenAI thoát khỏi giới hạn tài chính vốn cản trở các tổ chức nghiên cứu truyền thống, đồng thời tạo điều kiện để công ty huy động hàng trăm tỷ USD nhằm duy trì vị thế dẫn đầu trong cuộc đua phát triển AI toàn cầu.
Tuy nhiên, bước ngoặt này cũng đặt OpenAI vào thế căng thẳng giữa lý tưởng và thương mại - giữa mục tiêu “phục vụ nhân loại” và áp lực sinh lời từ các nhà đầu tư khổng lồ. Với việc OpenAI Foundation vẫn nắm quyền kiểm soát, công ty đang cố gắng duy trì cân bằng mong manh giữa hai mục tiêu đó.
Hiện OpenAI, Microsoft và cả giới công nghệ đang chờ xem liệu mô hình này có thể vừa duy trì tính đạo đức, vừa đảm bảo tăng trưởng thương mại - hay sẽ trở thành bước ngoặt định hình lại toàn bộ ngành công nghiệp AI trong thập niên tới.
shared via nytimes,
