Injustice: Khi công lý trở thành con tin của chính trị
04/11/25
 |
| Pam Bondi; Merrick Garland. Ảnh: Charly Triballeau/Agence France-Presse – Getty Images; Kenny Holston/The New York Times |
Có những cuốn sách khiến người đọc giật mình không vì bí mật được phơi bày, mà vì cảm giác lạnh gáy khi nhận ra: toàn bộ hệ thống từng được xem là nền tảng của dân chủ có thể bị bóp nghẹt bởi nỗi sợ và tính toán chính trị. Injustice, tác phẩm mới của hai nhà báo điều tra kỳ cựu Carol Leonnig và Aaron C. Davis, chính là một cuốn sách như vậy.
Khi công lý bị trói tay bởi chính sự thận trọng
Leonnig và Davis – cả hai đều là phóng viên từng đoạt giải Pulitzer của The Washington Post – theo dõi Bộ Tư pháp Mỹ trong giai đoạn chuyển tiếp giữa hai đời tổng thống: Donald Trump và Joe Biden. Từ nội bộ cơ quan quyền lực nhất về pháp luật, họ dựng lại một bức tranh vừa bi hài, vừa đáng lo ngại: Bộ Tư pháp, biểu tượng của liêm chính, đã lần lượt trượt sang hai cực đối lập.
Nếu dưới thời Trump, bộ máy này bị thao túng bởi ý chí cá nhân và đòi hỏi trung thành tuyệt đối, thì dưới thời Biden, nó lại tê liệt bởi sự sợ hãi – nỗi ám ảnh bị coi là thiên vị khiến cả hệ thống gần như không dám hành động. “Paralysis by analysis” (tê liệt vì phân tích) là cụm từ được tác giả dùng để miêu tả tình trạng này. Và đó cũng chính là bi kịch trung tâm của Injustice: một nền công lý quá thận trọng để còn hữu hiệu.
Từ điều tra đến tự kiểm duyệt
Thay vì khai thác sự kịch tính của tòa án, Leonnig và Davis chọn cách miêu tả một bộ máy quan liêu vận hành bằng nỗi sợ. Ở đó, mỗi quyết định đều qua hàng chục vòng họp, mỗi dòng ghi chú đều có thể bị đọc như một tuyên bố chính trị.
Trọng tâm của cuốn sách là quá trình Bộ trưởng Tư pháp Merrick Garland xử lý vụ bạo loạn ngày 6/1/2021 tại Quốc hội. Garland, người được kỳ vọng khôi phục niềm tin vào pháp quyền sau thời kỳ Trump, lại trở thành biểu tượng của “thận trọng đến mức tê liệt”.
Các tác giả cho biết, Garland đã chỉ đạo nhóm điều tra tập trung vào những người trực tiếp gây bạo loạn, tránh chạm đến các mắt xích có thể dẫn về Trump hay nhóm vận động tranh cử. Ngay cả cuộc điều tra nội bộ của Thanh tra Bộ Tư pháp – vốn có thể làm sáng tỏ vai trò của Nhà Trắng – cũng bị dừng lại vì e ngại “gây hiểu lầm về động cơ chính trị”. Kết quả: không ai thực sự điều tra người từng tìm cách phá vỡ quá trình chuyển giao quyền lực.
Khi Quốc hội làm thay việc của Bộ Tư pháp
Một trong những đoạn mạnh nhất của Injustice là khi Leonnig và Davis kể lại cách Ủy ban Đặc biệt của Hạ viện đã làm những gì Garland không dám làm: điều tra thẳng vào vai trò của Trump trong vụ bạo loạn. Trong khi Bộ Tư pháp mải đuổi theo những người đập cửa, nhóm nghị sĩ này “đi thẳng lên đỉnh kim tự tháp quyền lực” và họ đã tìm thấy bằng chứng.
Các phát hiện của Ủy ban – đặc biệt là kế hoạch “đại cử tri giả” nhằm đảo ngược kết quả bầu cử – khiến Bộ Tư pháp lâm vào thế khó xử. Lần đầu tiên, một cơ quan hành pháp phải đi xin Quốc hội cung cấp hồ sơ điều tra. Hai nhà báo chua chát nhận xét: “Thông thường, Quốc hội hỏi Bộ Tư pháp về kết quả điều tra. Còn lần này, Bộ Tư pháp hỏi ngược lại.”
Khi đạo đức trở thành rào chắn
Leonnig và Davis không hề bôi đen Merrick Garland. Ngược lại, họ khắc họa ông như một người có niềm tin sâu sắc vào tính độc lập của công lý, đến mức gần như bị giam hãm trong chính lý tưởng đó. Một ví dụ tiêu biểu: Khi Tổng thống Biden được hỏi liệu Bộ Tư pháp có nên truy tố những người phớt lờ trát hầu tòa của Quốc hội, ông chỉ trả lời: “Tôi nghĩ là nên.” Chỉ vài giờ sau, phát ngôn viên của Garland ra thông cáo phản đối, khẳng định Bộ Tư pháp “sẽ tự đưa ra quyết định, dựa trên pháp luật, chấm hết”.
Sự khắt khe ấy đáng kính, nhưng cũng khiến công lý trở nên bất lực. Đến giữa năm 2022, Garland mới cho phép mở cuộc điều tra về việc Trump giữ tài liệu mật tại Mar-a-Lago, và cuối năm đó mới bổ nhiệm công tố viên đặc biệt Jack Smith. Khi đó, Trump đã kịp tận dụng thời gian và tòa án để kéo dài mọi tiến trình pháp lý – “chạy nước rút trong một cuộc đua mà đối thủ còn chưa xuất phát”, như Leonnig viết.
Bản trường ca về sự trượt dài của Bộ Tư pháp
Ở nửa sau cuốn sách, Leonnig và Davis nhìn về hiện tại – nơi Bộ Tư pháp dưới quyền Pam Bondi, trong nhiệm kỳ thứ hai của Trump, bị biến thành công cụ trả thù. Những vụ ân xá hàng loạt cho người tham gia bạo loạn, các cuộc trục xuất bí mật, và việc truy tố đối thủ chính trị được miêu tả như một cơn “phục hưng của chủ nghĩa báo thù”.
Bondi gọi Trump là “vị tổng thống vĩ đại nhất trong lịch sử nước Mỹ” – câu nói, theo các tác giả, “đánh dấu khoảnh khắc công lý cúi đầu trước quyền lực”. Ở đây, cuốn sách không còn là điều tra tư pháp, mà trở thành một biên niên ký buồn của sự sa sút đạo đức công quyền.
Một tác phẩm báo chí chính xác đến lạnh lùng
Injustice không phải là một cuốn sách dễ đọc. Nó không có những màn đấu trí pháp đình hay cú twist giật gân như phim hình sự. Thay vào đó, Leonnig và Davis xây dựng nhịp kể chậm rãi, gần như hành chính, nhưng mỗi chi tiết đều cắm sâu vào tâm trí người đọc. Các trích dẫn, biên bản họp, email nội bộ được tái dựng với độ chính xác gần như tư liệu – khiến Injustice vừa mang phong vị của một tác phẩm điều tra báo chí, vừa là nghiên cứu chính trị nghiêm cẩn.
Ở tầng sâu hơn, cuốn sách đặt ra câu hỏi về ranh giới giữa đạo đức và hành động. Khi một bộ máy quá sợ bị xem là thiên vị, liệu nó có còn đủ can đảm để bảo vệ công lý?
Bài học của Injustice: Khi công lý cần dũng khí hơn là lời hứa
Kết thúc sách, Leonnig và Davis để lại hình ảnh Merrick Garland sau vụ 6/1 – một người vẫn tin rằng bi kịch đó “đã làm vỡ bong bóng cực đoan chính trị” và mở đường cho nước Mỹ hàn gắn. Nhưng câu hỏi khép lại của hai tác giả khiến người đọc lặng đi: “Liệu ông có còn tin như thế không?”
Injustice không tìm cách khơi gợi sự phẫn nộ, mà mời người đọc đối diện với một sự thật đau đớn: đôi khi, điều giết chết công lý không phải là quyền lực, mà là nỗi sợ khi đối mặt với quyền lực.
shared via nytimes,
