Fred Smith tỷ phú sáng lập FedEx qua đời ở tuổi 80
26/06/25
Frederick W. Smith, nhà sáng lập Tập đoàn chuyển phát nhanh FedEx và người tiên phong định hình lại ngành vận tải toàn cầu, đã qua đời hôm thứ Bảy tại Memphis, hưởng thọ 80 tuổi. Công ty FedEx, trụ sở đặt tại Memphis, đã xác nhận thông tin này trong một thông báo chính thức.
Ông Smith không chỉ lập ra một công ty, mà còn tạo nên cả một ngành kinh tế mới - vận chuyển nhanh toàn cầu và biến tên thương hiệu “FedEx” thành một động từ quen thuộc trong tiếng Anh, tương tự như “Google”.
Từ ý tưởng bị chấm điểm C đến đế chế 5 tỷ USD
Ý tưởng về FedEx bắt đầu từ năm 1965, khi Smith còn là sinh viên tại Đại học Yale. Trong một bài luận, ông lập luận rằng nền kinh tế ngày càng tự động hóa sẽ cần dịch vụ giao hàng tận nơi nhanh chóng và đáng tin cậy cho các kiện hàng nhỏ, đặc biệt là linh kiện máy tính. Giáo sư chỉ cho điểm C.
Nhưng lịch sử đã nói khác. Năm 1973, Smith chính thức thành lập Federal Express với đội bay 14 chiếc Dassault Falcon. Từ những ngày đầu vật lộn với khó khăn tài chính, đến nay FedEx vận hành đội phi cơ vận tải lớn nhất thế giới, hơn 500.000 nhân viên, và giao hơn 16 triệu kiện hàng mỗi ngày đến hơn 220 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Tương tự như Google, FedEx đã tạo ra một dịch vụ thiết yếu đến mức tên công ty trở thành một động từ phổ biến trong tiếng Anh.
“Nhà kiến trúc” của ngành chuyển phát hiện đại
Ông Smith từng lái máy bay từ khi còn là thiếu niên và sau đó phục vụ hai đợt tại Việt Nam trong Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ với vai trò phi công. Cha ông - cựu Chủ tịch Dixie Greyhound Lines được mệnh danh ”vua xe buýt miền Nam”.
Cách tân lớn nhất của ông là xây dựng mô hình trung tâm vệ tinh (hub-and-spoke) cho các tuyến đường vận chuyển. Trung tâm xử lý được đặt tại Memphis trong một nhà chứa máy bay bỏ không, và ông cho máy bay bay vào ban đêm khi bầu trời vắng vẻ. Mô hình này khi đó là điều mới mẻ, nhưng nay đã trở thành tiêu chuẩn của ngành vận tải hàng không.
Ông cũng là người tiên phong đưa mã vạch vào bao bì, vượt qua nhiều đối thủ như Emery Worldwide, và dũng cảm đóng cửa dịch vụ chuyển tài liệu Zapmail khi thấy rằng email sẽ thay thế nó. Ông đổi tên công ty từ Federal Express thành FedEx và lấn sân sang mảng vận chuyển đường bộ, đặt FedEx vào thế cạnh tranh với chính mình nhưng đồng thời cung cấp lựa chọn giá rẻ hơn cho khách hàng. Nhờ đó, FedEx giảm thiểu tác động từ chu kỳ thịnh suy của nền kinh tế.
Từ CEO quyền lực đến người có tầm ảnh hưởng chính trị
Fred Smith thường xuyên nằm trong danh sách CEO có thu nhập cao nhất nước Mỹ do The New York Times thống kê. Theo Forbes, tại thời điểm qua đời, tài sản của ông ước tính hơn 5 tỷ USD.
Thành công trong kinh doanh giúp ông có tầm ảnh hưởng đáng kể tại chính trường Washington. Ông từng gặp Tổng thống Bill Clinton tại Phòng Bầu dục, là người khiêng linh cữu tại tang lễ Thượng nghị sĩ John McCain, và có mối quan hệ với cả hai cựu lãnh đạo Thượng viện George J. Mitchell (Dân chủ) và Howard H. Baker Jr. (Cộng hòa) - những người từng phục vụ trong hội đồng quản trị FedEx. Ông Smith từng cho chính phủ mượn máy bay cá nhân để thực hiện trao đổi tù nhân với Nga, và hỗ trợ vận chuyển tăm bông xét nghiệm trong giai đoạn đầu của đại dịch Covid-19. Máy bay của công ty còn được dùng để đưa các chính trị gia đến các sự kiện trên khắp nước Mỹ.
Ông có mối quan hệ thân thiết với Tổng thống George W. Bush - bạn học tại Yale và cùng hội huynh đệ DKE, nơi Smith từng là chủ tịch. Ông từng được xem là ứng viên sáng giá cho vị trí Bộ trưởng Quốc phòng trong chính quyền Bush nhưng sau đó rút lui.
Sau khi ông qua đời, ông Bush đã phát biểu: “Người anh em huynh đệ Yale của tôi là một trong những người Mỹ tuyệt vời nhất thế hệ chúng ta.”
Thăng trầm và bản lĩnh
Năm 1973, ông thành lập Federal Express với đội bay 14 chiếc Dassault Falcon. Những năm đầu, công ty chật vật tìm khách hàng và đối mặt áp lực từ nhà đầu tư. Có truyền thuyết kể rằng Smith từng tuyệt vọng đến mức bay đến Las Vegas và thắng khoảng 27.000 USD nhờ chơi blackjack - số tiền đủ để cứu công ty khỏi phá sản.
Cuốn sách Overnight Success của nhà báo Vance Trimble đã ghi lại những năm tháng hỗn loạn đó: Tháng 11/1974, hai người em gái cùng cha khác mẹ kiện Smith vì đã “đầu tư trái phép và vô trách nhiệm” vào FedEx bằng tiền từ quỹ tín thác của cha họ, khiến họ mất sạch thừa kế. Tháng sau, ông thông báo với hội đồng quản trị rằng mình bị truy tố liên bang vì giả mạo tài liệu để vay 2 triệu USD. Chỉ vài ngày sau, khi lái xe về nhà, ông vô tình cán chết một người làm thuê George Sturghill rồi bỏ chạy. Ông bị bắt, bị buộc tội rời khỏi hiện trường và bị phát hiện dùng bằng lái hết hạn.
Thế nhưng vận mệnh đã xoay chiều. FedEx bắt đầu có lãi, bồi thẩm đoàn tuyên ông vô tội trong vụ vay tiền, còn vụ tai nạn giao thông bị hủy bỏ, gia đình nạn nhân nói không rõ nguyên nhân cái chết. Đến năm 1979, khi ông đạt được thỏa thuận với hai em gái, doanh thu hàng năm của FedEx đã gần 300 triệu USD.
Một doanh nhân đa năng
Ngoài FedEx, Smith đầu tư vào điện ảnh qua công ty Alcon Entertainment, và là đồng sở hữu đội bóng NFL Washington Commanders. Bộ phim Cast Away (2000) với Tom Hanks do Robert Zemeckis đạo diễn đã đưa FedEx lên màn bạc toàn cầu. FedEx dưới thời ông Smith cũng là một trong những doanh nghiệp hào phóng nhất về từ thiện: dành 1,5% lợi nhuận trước thuế cho các hoạt động này, cao hơn mức trung bình 0,9% của doanh nghiệp Mỹ, theo The New York Times năm 2010.
Di sản để lại
Fred Smith rút khỏi vị trí CEO năm 2022. “FedEx đã thay đổi thế giới bằng cách kết nối con người và cơ hội suốt 50 năm qua,” ông nói trong tuyên bố chia tay. “Khi nhìn về phía trước, tôi cảm thấy thực sự mãn nguyện.” Ông qua đời để lại vợ là bà Diane Smith, cùng 9 người con, 31 cháu và 2 chắt. Con gái ông Windland Smith Rice đã mất trước đó.
shared via nytimes,
