Khám phá tư duy kiến trúc của Shigeru Ban qua 6 công trình tiêu biểu
26/04/25
Shigeru Ban, sinh năm 1957 tại Nhật Bản, một trong những kiến trúc sư nổi bật với phong cách thiết kế giàu tính nhân văn và sáng tạo. Ông nổi tiếng với việc sử dụng các vật liệu mới như ống giấy tái chế, cách tiếp cận thử nghiệm và sự giao thoa tinh tế giữa kiến trúc phương Đông và phương Tây. Năm 2014, ông được trao Giải Pritzker – giải thưởng danh giá nhất trong giới kiến trúc. Ban giám khảo Pritzker nhận xét ông là “người thầy tận tụy, hình mẫu và nguồn cảm hứng cho thế hệ trẻ.”
Hành trình sự nghiệp và triết lý thiết kế
Sinh ra trong gia đình yêu nghệ thuật và thời trang, từ nhỏ Shigeru Ban bị cuốn hút bởi nghề mộc truyền thống. Đam mê đó đưa ông đến với kiến trúc – bắt đầu bằng những mô hình từ giấy, gỗ và tre khi còn học dự bị đại học. Cột mốc quan trọng trong sự nghiệp là khi biết đến John Hejduk – hiệu trưởng Trường Kiến trúc Cooper Union (New York), người ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy thiết kế của ông.
Sau khi học tại Viện Kiến trúc Nam California, Ban chuyển đến Cooper Union và tốt nghiệp năm 1984. Tại đây, ông phát triển tư duy kiến trúc theo hướng “thơ ca ba chiều” – nhấn mạnh hình khối, cảm xúc và cấu trúc ẩn. Triết lý của ông là không nhất thiết phải thể hiện rõ kết cấu công trình, mà nên tích hợp vào tổng thể để tạo nên sự thống nhất.
Ban nhấn mạnh kiến trúc không chỉ dành cho người giàu, mà phải phục vụ cộng đồng – đặc biệt trong bối cảnh thiên tai hay khủng hoảng. Những chủ đề như thiết kế vì xã hội, phát triển bền vững và sử dụng vật liệu địa phương luôn hiện diện trong các dự án của ông.
Kiến trúc bằng ống giấy
 |
| Mái vòm giấy |
Biểu tượng nổi bật nhất trong sự nghiệp của Ban chính là các công trình làm từ ống giấy – một vật liệu rẻ tiền, nhẹ, dễ thi công và có thể tái chế. Ứng dụng đầu tiên là sau trận động đất Kobe năm 1995, nơi ông thiết kế những căn nhà “Paper Log House” cho người dân mất nhà cửa. Sau đó, các phiên bản điều chỉnh được áp dụng ở Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Rwanda và Kosovo.
Các ngôi nhà được lắp ghép từ thùng bia, ống giấy, bao cát, ván ép và băng keo chống nước. Dù là công trình tạm thời, chúng mang tính nhân văn sâu sắc và có thể sử dụng lâu dài trong điều kiện cho phép.
6 công trình tiêu biểu
1. Paper Log House (1995 – Kobe, Nhật Bản)
Sau động đất tàn phá thành phố Kobe, Ban đã thiết kế nhà ở khẩn cấp với vật liệu rẻ tiền, dễ lắp ráp. Cấu trúc gồm các thùng bia làm móng nổi, tường ống giấy, mái ván ép và có thể lắp đặt trong 2 ngày với 8 người. Mô hình này được nhân rộng ra nhiều nơi trên thế giới.
2. Cardboard Cathedral (2012 – Christchurch, New Zealand)
Sau trận động đất năm 2011, nhà thờ cổ kính của Christchurch bị hư hại nặng nề. Ban thiết kế một nhà thờ tạm thay thế, sử dụng ống giấy đường kính 60cm, gỗ, thép, thùng container và mái polycarbonate. Dù ban đầu là công trình tạm, nhưng nó đã trở thành biểu tượng mới của thành phố, đồng thời phục vụ cộng đồng như trung tâm hội họp.
3. Bảo tàng nghệ thuật Aspen (2014 – Mỹ)
Tọa lạc tại trung tâm thị trấn Aspen, bảo tàng mang thiết kế hiện đại với mặt tiền đan lát bằng vật liệu tổng hợp Prodema, gợi nhớ đến chất liệu giấy đặc trưng của Ban. Không gian ba tầng bao gồm phòng trưng bày, quán cà phê, sân thượng và thang máy kính – tất cả tạo nên trải nghiệm mở và kết nối giữa trong và ngoài.
4. Curtain Wall House (1995 – Tokyo, Nhật Bản)
Ngôi nhà ba tầng này sử dụng rèm lớn thay cho tường truyền thống – gợi lại khái niệm “màn che” trong kiến trúc hiện đại và truyền thống Nhật Bản (shoji, fusuma). Những tấm rèm vừa đóng vai trò chắn gió, ánh sáng vừa tạo nên vẻ đẹp thơ mộng và thoáng đãng. Vào mùa đông, nhà có thể được đóng kín bằng cửa kính để giữ ấm và đảm bảo riêng tư.
5. House of Double Roof (1993 – Yamanashi, Nhật Bản)
Nằm trên sườn dốc gần hồ Yamanaka, căn nhà nghỉ dưỡng này được thiết kế với hai lớp mái – mái trên bằng thép chịu tải tuyết dày vào mùa đông, mái dưới bằng gỗ tạo không gian nhẹ nhàng bên trong. Thiết kế này vừa phù hợp khí hậu vừa thể hiện tinh thần thực nghiệm của Ban trong việc hòa quyện không gian nội - ngoại thất.
6. Trung tâm Di sản Thế giới Fujisan (2017 – Fujinomiya, Nhật Bản)
Lấy cảm hứng từ hình ảnh núi Phú Sĩ soi bóng trên mặt nước – “sakasa Fuji”, công trình có hình dạng núi ngược và phản chiếu trên hồ nước phía trước. Bên trong là đường dốc xoắn từ tầng 1 đến tầng 5, mô phỏng hành trình leo núi. Mặt ngoài là lưới gỗ truyền thống, vừa mang tính thẩm mỹ vừa gợi nhớ đến sự hùng vĩ của ngọn núi biểu tượng Nhật Bản.
shared via parametric-architecture,
