Ả Rập Saudi – Từ đế chế dầu mỏ đến tham vọng trở thành cường quốc xuất khẩu trí tuệ nhân tạo
28/10/25
 |
| Tổng thống Trump và Thái tử Mohammed bin Salman tại Riyadh vào tháng 5. Ảnh: Doug Mills |
Trong sa mạc khô cằn phía tây bắc Ả Rập Saudi, gần Biển Đỏ, một trung tâm dữ liệu trị giá 5 tỷ USD đang được lên kế hoạch xây dựng – đủ sức cung cấp năng lực tính toán cho các lập trình viên ở tận châu Âu phát triển trí tuệ nhân tạo. Ở bờ đông, một tổ hợp công nghệ tương tự cũng được chuẩn bị để phục vụ giới phát triển AI tại châu Á và châu Phi. Sau hàng thập kỷ xuất khẩu dầu mỏ, vương quốc này đang hướng tới loại “nhiên liệu” mới của thời đại số: sức mạnh tính toán.
Từ dầu mỏ đến dữ liệu – Bước ngoặt chiến lược của Mohammed bin Salman
Thái tử Mohammed bin Salman đang tận dụng cơ hội lịch sử: biến tài sản dầu mỏ thành ảnh hưởng công nghệ. Ít quốc gia nào có thể sánh với Ả Rập Saudi về năng lượng rẻ, quỹ đất rộng và túi tiền sâu – những yếu tố thiết yếu để vận hành các trung tâm dữ liệu khổng lồ tiêu tốn điện năng khổng lồ cho AI.
Tại hội nghị Đầu tư Tương lai (Future Investment Initiative) – thường được gọi là “Davos giữa sa mạc” – các lãnh đạo của OpenAI, Google, Qualcomm, Intel và Oracle đều có mặt tại Riyadh. Một tháng tới, Thái tử dự kiến đến Mỹ để mở rộng đàm phán. Theo Saeed Al-Dobas, lãnh đạo cấp cao của Humain, công ty nhà nước do Thái tử sáng lập, một thỏa thuận cung cấp sức mạnh tính toán cho công ty xAI của Elon Musk đang được thảo luận. Ông nói: “Amazon vừa ở đây hôm qua. Microsoft chúng tôi gặp sáng nay, nhưng kế hoạch với Musk lớn hơn nhiều.”
Thành lập tháng 5/2024, Humain là đầu mối điều phối toàn bộ dự án AI quốc gia. Mục tiêu: xử lý 6% khối lượng tính toán AI toàn cầu – tăng vọt từ mức chưa tới 1% hiện nay – qua đó đưa Ả Rập Saudi trở thành trung tâm AI lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc.
Cuộc đua xây dựng “trái tim” của AI
Hiện vương quốc đang phát triển ba tổ hợp trung tâm dữ liệu quy mô hàng tỷ USD, hướng tới khách hàng quốc tế, với chi phí vận hành cho tác vụ AI dự kiến rẻ hơn Mỹ từ 30% trở lên. Các thủ tục xây dựng được phê duyệt chỉ trong vài tuần, trong khi mạng lưới cáp ngầm và đường truyền quang đặt Riyadh ở vị trí chiến lược – kết nối 4 tỷ dân từ ba châu lục.
Để giải tỏa lo ngại về bảo mật dữ liệu trong một quốc gia độc đoán, Riyadh dự kiến lập các “vùng dữ liệu đại sứ” – khu vực đặc quyền cho phép doanh nghiệp nước ngoài hoạt động theo luật quốc gia của họ thay vì luật Ả Rập Saudi. Amazon đã xác nhận hợp tác với Humain nhằm “thúc đẩy tầm nhìn trở thành trung tâm AI toàn cầu”.
Song, không ít chuyên gia hoài nghi. John Dinsdale của Synergy Research Group nhận định: “Khó có kịch bản nào giúp Ả Rập Saudi đạt 6% năng lực tính toán toàn cầu.” Bên cạnh nguồn nhân lực AI còn mỏng, thế giới đang chứng kiến “bong bóng trung tâm dữ liệu” – các quốc gia và tập đoàn chạy đua xây dựng hạ tầng nhanh hơn khả năng khai thác lợi nhuận.
Đối đầu âm thầm với UAE và bài toán địa chính trị
Trong khi Mỹ kiểm soát xuất khẩu chip tiên tiến để ngăn công nghệ rơi vào tay Trung Quốc, Ả Rập Saudi lại đi dây giữa hai siêu cường. Tại Trung Đông, họ đang bị Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) – đối thủ giàu có và năng động – vượt lên với dự án AI hàng tỷ USD cùng OpenAI ở Abu Dhabi.
Riyadh chọn con đường thực dụng: vừa hợp tác sâu với phương Tây, vừa chào đón đầu tư Trung Quốc. DeepSeek – công ty AI Trung Quốc – hiện sử dụng trung tâm dữ liệu của tập đoàn dầu khí Aramco. Trong khi đó, Jared Kushner, con rể của Donald Trump, vừa hợp tác cùng Riyadh trong thương vụ trị giá 55 tỷ USD đầu tư vào hãng game Electronic Arts.
Khi dầu mỏ trở thành chip điện tử
Mục tiêu của Thái tử không chỉ là đa dạng hóa nền kinh tế khỏi dầu mỏ, mà là tái lập vai trò ảnh hưởng toàn cầu bằng sức mạnh công nghệ. Tại một cuộc gọi lúc 2h sáng vào tháng 8/2024, ông yêu cầu Tareq Amin – giám đốc điều hành Aramco – bay gấp từ Dubai về Riyadh họp khẩn để bàn chiến lược AI quốc gia. Ngay sau đó, Amin được giao điều hành Humain, tổ chức mới được ví như “Aramco của kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo”.
Được hậu thuẫn bởi Quỹ Đầu tư Công trị giá khoảng 1.000 tỷ USD, Humain lập tức công bố kế hoạch xây dựng trung tâm dữ liệu, đầu tư vào start-up, mua chip của Nvidia, AMD, Qualcomm, đồng thời hợp tác với Amazon triển khai hạ tầng trị giá 5 tỷ USD. Humain cũng ra mắt chatbot tiếng Ả Rập “helpful and harmless” – tự nhận “hữu ích và vô hại”, tránh các chủ đề nhạy cảm – cùng máy tính xách tay AI và phần mềm ghi chú tự động cho doanh nghiệp.
Các tập đoàn Mỹ nhanh chóng bày tỏ thiện chí. Qualcomm miêu tả Ả Rập Saudi là “cầu nối kỹ thuật số giữa các châu lục”. Nvidia khẳng định thỏa thuận “phù hợp lợi ích Mỹ”, còn AMD gọi hợp tác này là “đòn bẩy củng cố vị thế dẫn đầu của Mỹ trong cuộc đua toàn cầu về AI”.
Điện rẻ, khí hậu khắc nghiệt và giấc mơ 6,6 gigawatt
Với lợi thế năng lượng, Ả Rập Saudi tin rằng chi phí rẻ sẽ là yếu tố hút các công ty công nghệ. Amin tuyên bố: “Nếu hạ giá 20–40% cho thị trường toàn cầu, họ sẽ đến.” Chính phủ đang mở rộng lưới điện, hướng tới 6,6 gigawatt công suất riêng cho các khu AI vào năm 2034 – tương đương năng lượng của hơn sáu lò phản ứng hạt nhân.
Dự án DataVolt, thuộc sở hữu một tập đoàn công nghiệp Ả Rập, sẽ triển khai khu trung tâm dữ liệu bên bờ Biển Đỏ vào năm 2028. CEO Rajit Nanda nói: “Hiện thế giới có hai trung tâm AI là Mỹ và Trung Quốc. Vẫn còn chỗ cho trung tâm thứ ba, thậm chí thứ tư. Và Ả Rập Saudi muốn là một trong số đó.”
Vũ điệu Mỹ–Trung trên sa mạc dữ liệu
Tuy nhiên, kế hoạch này đang vấp trở ngại lớn nhất: nguồn chip AI của Mỹ – trái tim của mọi trung tâm dữ liệu. Riyadh cần sự chấp thuận từ Washington để mua chip Nvidia. Trong các cuộc họp chuẩn bị cho chuyến thăm của Trump tới vùng Vịnh hồi tháng 5, các quan chức Mỹ lo ngại Ả Rập Saudi “không coi trọng đầy đủ rủi ro an ninh từ Trung Quốc”.
Phía Riyadh đề xuất phương án đặc biệt: tách riêng khu vực đặt chip Trung Quốc và chip Mỹ trong cùng tổ hợp dữ liệu. Sau chuyến thăm của Trump, Humain được bật đèn xanh tạm thời để mua 18.000 chip Nvidia, nhưng đến nay lệnh phê duyệt cuối cùng vẫn bị hoãn. Trong khi đó, UAE đã nhận được phần chip của mình, sau khi công ty G42 tại Abu Dhabi đồng ý loại bỏ công nghệ Huawei để đổi lấy quyền tiếp cận nguồn chip AI Mỹ.
Bất chấp lo ngại, các dự án vẫn tiếp tục. DeepSeek đã ký hợp đồng sử dụng trung tâm dữ liệu của Aramco; công ty đầu tư liên kết với Aramco rót vốn vào ZhipuAI – một trong những doanh nghiệp AI hàng đầu Trung Quốc. Đại học Khoa học và Công nghệ Abdullah cũng đang cho phép các nhà nghiên cứu Trung Quốc truy cập siêu máy tính AI mạnh mẽ.
Một số quan chức Mỹ cho rằng thay vì ngăn cản, tốt hơn nên để công nghệ Mỹ và Trung Quốc cạnh tranh trực tiếp tại những thị trường như Ả Rập Saudi. Nếu vậy, Riyadh có thể trở thành một trong những nơi đầu tiên trên thế giới mà hạ tầng AI của hai siêu cường cùng tồn tại và đối đầu.
Cơn sốt dữ liệu trên đất vàng
Trên vùng ngoại ô Riyadh, nơi những đội xây dựng đang san phẳng cát vàng để đặt nền móng cho trung tâm dữ liệu DataVolt, rãnh cáp quang và hệ thống điện ngầm đang được lắp đặt. Bên kia hàng rào, công trình của Amazon cũng sắp hoàn thiện. Hani Rabi, quản lý của Comatec – công ty xây dựng địa phương – nói: “Ai cũng đầu tư, ai cũng xây. Mọi thứ đang bùng nổ.”
Nếu giấc mơ dầu mỏ từng đưa Ả Rập Saudi lên bản đồ thế giới, thì giờ đây, giấc mơ silicon có thể định hình vị thế mới của vương quốc này trong kỷ nguyên công nghệ. Giữa sa mạc khắc nghiệt, những khối bê tông và dây cáp quang đang dần thay thế giếng dầu – minh chứng cho một cuộc chuyển mình từ “vàng đen” sang “vàng dữ liệu”, nơi Ả Rập Saudi không chỉ bán năng lượng, mà còn xuất khẩu trí tuệ.
shared via nytimes,
