Elon Musk thách thức Wikipedia bằng bách khoa toàn thư AI Grokipedia
28/10/25
 |
| Elon Musk viết rằng trang web mới của ông, Grokipedia, sẽ "xóa bỏ nội dung tuyên truyền" trên Wikipedia. Ảnh: Kenny Holston |
Tỷ phú Elon Musk vừa chính thức ra mắt Grokipedia – phiên bản bách khoa toàn thư trực tuyến do công ty trí tuệ nhân tạo xAI của ông phát triển. Dự án, được công bố vào thứ Hai vừa qua, được ông miêu tả là “một nỗ lực nhằm loại bỏ tuyên truyền” mà theo ông đang tràn ngập trên Wikipedia.
Trang web grokipedia.com mở ra với giao diện tối giản: logo đơn sơ, thanh tìm kiếm ở giữa màn hình. Chỉ vài giờ sau khi ra mắt, lượng truy cập quá lớn khiến hệ thống tạm thời sập. Theo xAI, Grokipedia hiện có hơn 800.000 bài viết được tạo bởi AI, so với gần 8 triệu bài do con người biên soạn trên Wikipedia.
“Wikipedia của Musk”
Trong phần giới thiệu, mục từ về chính Elon Musk miêu tả ông là người “kết hợp giữa tầm nhìn sáng tạo và sự khiêu khích bất cần”, thậm chí ghi cả chi tiết về thói quen ăn uống của ông – “thỉnh thoảng ăn bánh donut buổi sáng và uống vài lon Diet Coke mỗi ngày.” Grokipedia cũng có mục từ về OpenAI – đối thủ của xAI – và các nhân vật chính trị như Donald Trump hay ứng viên thị trưởng New York Zohran Mamdani.
Dự án mới này bổ sung vào “hệ sinh thái truyền thông” mà Musk đang tạo dựng quanh mạng xã hội X (trước đây là Twitter). Trên X, ông đã khôi phục tài khoản của nhiều người sáng tạo nội dung cực hữu, cho phép họ tiếp cận lượng khán giả khổng lồ, đồng thời sử dụng nền tảng này như “diễn đàn” để gây áp lực chính trị, trong đó có các lời kêu gọi cắt giảm ngân sách chính phủ. Chatbot Grok – sản phẩm chủ lực của xAI – cũng được Musk điều chỉnh để thể hiện quan điểm thiên hữu rõ rệt hơn.
Ryan McGrady, chuyên gia nghiên cứu về bách khoa toàn thư và mạng xã hội tại Đại học Massachusetts Amherst, nhận xét: “Tham vọng kiểm soát tri thức cổ xưa như chính tri thức. Kiểm soát nội dung được viết ra đồng nghĩa với việc nắm quyền định hình cách con người hiểu thế giới.”
Quan điểm và tranh cãi
Nhiều mục trong Grokipedia thể hiện thiên hướng tương đồng với lập trường của Musk. Ở chủ đề về chuyển giới, trang viết rằng các bằng chứng khoa học ủng hộ điều trị y học cho người chuyển giới “còn hạn chế và chất lượng thấp.” Trong khi đó, Wikipedia khẳng định hiểu biết khoa học về lĩnh vực này đã được xây dựng vững chắc qua nhiều thập kỷ.
Bài viết về Parag Agrawal – cựu Giám đốc điều hành Twitter – nhấn mạnh các chỉ trích của Musk rằng ông Agrawal đã “giảm nhẹ vấn đề bot và tài khoản giả mạo”, chi tiết không xuất hiện trong phiên bản Wikipedia. Đại diện xAI không bình luận về định hướng biên tập hay sự cố quá tải trang web.
Wikipedia ra đời gần 25 năm trước và thời gian qua đã trở thành mục tiêu công kích của giới bảo thủ. Musk và các đồng minh chính trị của ông cho rằng nền tảng này “quá thức tỉnh” (too woke) và cố tình loại trừ các nguồn tin bảo thủ khỏi danh sách trích dẫn được chấp nhận.
Hồi tháng 1, Musk chỉ trích dữ dội Wikipedia sau khi bài viết về ông được cập nhật chi tiết ông đã giơ cánh tay phải thẳng lên trong một buổi lễ chúc mừng Donald Trump, cử chỉ bị nhiều người so sánh với chào kiểu phát xít. Musk phủ nhận ý nghĩa chính trị, song chỉ trích Wikipedia vì “phản ánh luận điệu của truyền thông dòng chính”. Ông viết trên X, kêu gọi người dùng ngừng quyên góp cho nền tảng: “Khi tuyên truyền của truyền thông cũ được xem là nguồn hợp lệ, Wikipedia trở thành phần mở rộng của tuyên truyền đó.”
Cuộc đối đầu giữa hai triết lý tri thức
Không lâu sau, Musk tuyên bố sẽ xây dựng đối thủ trực tiếp với Wikipedia. Nhà đầu tư David Sacks – “czar AI” trong chính quyền Trump và là cổ đông trong nhiều công ty của Musk – nói trong podcast: “Wikipedia đã nắm vị thế thống trị. Tôi hy vọng Grokipedia có thể thách thức và sửa chữa điều đó. Nhưng có lẽ cách dễ hơn là Wikipedia ngừng kiểm duyệt các ấn phẩm bảo thủ, thay vì để người khác phải xây lại từ đầu.”
Jimmy Wales, đồng sáng lập Wikipedia, tỏ ra thận trọng: “Tôi không nghĩ AI có thể thay thế độ chính xác và tính trung lập mà chúng tôi hướng đến.” Hiện Wales đang lãnh đạo nhóm nghiên cứu nội bộ nhằm củng cố tính khách quan và thúc đẩy các nghiên cứu học thuật về thiên kiến trên nền tảng. “Khi có phê bình, tôi luôn cố tìm xem có gì tiêu cực cần cải thiện. Chỉ có cách lao vào làm mới tìm ra câu trả lời.”
Khi AI vừa là đối thủ vừa là kẻ ăn cắp dữ liệu
Tổ chức Wikimedia Foundation – đơn vị phi lợi nhuận điều hành Wikipedia – cho biết nền tảng hiện phải đối mặt với làn sóng truy cập tự động từ các hệ thống AI. Lượng người dùng thật giảm 8% trong năm nay, trong khi các “scraper” tự động dùng để thu thập dữ liệu huấn luyện mô hình tăng mạnh.
Bà Selena Deckelmann, Giám đốc công nghệ của Wikimedia, chia sẻ: “Giờ đây, nhiều người đọc chỉ nhìn tóm tắt AI do công cụ tìm kiếm hay chatbot tạo ra và tin đó là sự thật. Giá trị lớn nhất của Wikipedia trong hơn một thập kỷ qua là giúp người đọc có thể truy tìm tận nguồn – điều mà các tóm tắt tự động đang khiến họ lười làm.”
Trong bối cảnh ấy, sự xuất hiện của Grokipedia là bước đi mang tính biểu tượng cho cách Musk nhìn nhận thông tin như một phần trong quyền lực chính trị. Nếu Wikipedia đại diện cho tri thức cộng đồng dựa trên sự đồng thuận, thì Grokipedia của Musk phản ánh một mô hình tri thức tập trung – được vận hành bởi thuật toán và định kiến cá nhân.
Liệu trí tuệ nhân tạo có thể thay thế con người trong việc viết lịch sử? Hay nó chỉ đơn thuần nhân bản lại góc nhìn của người lập trình? Khi Musk tiếp tục mở rộng đế chế công nghệ – từ tên lửa, ô tô điện đến “bách khoa toàn thư AI” – câu hỏi ấy càng trở nên cấp thiết: ai sẽ kiểm soát tri thức của tương lai – cộng đồng, hay những tỷ phú công nghệ?
shared via nytimes,
