AI xác định “tuổi thật” của Kinh Thánh Biển Chết: Cú sốc làm thay đổi giới khảo cổ
09/06/25
 |
Enoch được đặt theo tên một nhân vật trong Kinh thánh, AI đoán đúng 85% tuổi của các mảnh bản thảo, theo tác giả chính của nghiên cứu Mladen Popović Groningen. Ảnh: Đại học Groningen |
Một nghiên cứu kết hợp trí tuệ nhân tạo (AI) và khoa học cổ điển đã làm chấn động giới khảo cổ khi chỉ ra rằng một số bản thảo cổ, bao gồm cả các cuộn Dead Sea Scrolls (Kinh Thánh Biển Chết) nổi tiếng, có thể đã được biên soạn sớm hơn hàng chục đến hàng trăm năm so với ước tính trước đây. Công trình này vừa được công bố trên tạp chí khoa học PLOS ONE, mở ra hướng tiếp cận mới trong xác định niên đại các tài liệu cổ mà không cần phá hủy hiện vật.
Kết hợp AI và định tuổi carbon
Nhóm nghiên cứu liên ngành đã bắt đầu với việc xác định tuổi bằng carbon phóng xạ (C-14) cho 30 bản thảo da thuộc lưu trữ tại Cơ quan Cổ vật Israel (IAA). Đây là bước khởi đầu then chốt để tạo cơ sở dữ liệu “chuẩn” cho mô hình AI học hỏi.
Sau đó, họ tiến hành số hóa độ phân giải cao của các ký tự viết tay bằng tiếng Hebrew và Aramaic – hai ngôn ngữ chính được sử dụng trong các bản thảo. Dữ liệu này được đưa vào một mô hình AI có tên là Enoch, cho phép phân tích hình học của từng ký tự và nhận diện xu hướng thay đổi theo thời gian.
Từ những mẫu đã xác định niên đại bằng C-14, Enoch học được “đặc trưng chữ viết theo từng giai đoạn” và tiếp tục phân tích 135 bản thảo khác mà không cần thực hiện các xét nghiệm phá hủy. Mô hình cho kết quả với độ chính xác lên tới 79%, một con số rất đáng kể trong lĩnh vực khảo cổ văn bản.
Làm sáng tỏ lịch sử và tái định nghĩa bối cảnh văn hóa
Phát hiện quan trọng từ nghiên cứu này là một số bản thảo có thể đã được sao chép chỉ vài năm sau khi nội dung được biên soạn, điều chưa từng được xác nhận trong các nghiên cứu trước đây. Trước đó, khoảng cách giữa thời điểm sáng tác và ghi chép thường bị ước tính sai lệch, đôi khi lên đến hàng thế kỷ.
Theo Giáo sư Eibert Tigchelaar từ Đại học Leuven (Bỉ), sự chênh lệch vài chục năm có thể đặt văn bản vào một bối cảnh chính trị – văn hóa hoàn toàn khác, dẫn đến cách hiểu sai lệch về lịch sử tôn giáo, quyền lực và tư tưởng của thời kỳ Do Thái cổ đại.
Thậm chí, một số bản thảo còn được xác định là cổ hơn cả cộng đồng Qumran, vốn được cho là nơi cư trú của những người đã sao chép phần lớn các cuộn Kinh Thánh Biển Chết. Điều này đặt ra câu hỏi về sự hình thành và truyền bá của những văn bản tôn giáo đầu tiên, cũng như các mạng lưới văn hóa rộng lớn hơn ở vùng sa mạc Judea.
Công nghệ AI mở ra hướng đi mới cho khảo cổ học
Mô hình Enoch đã được phát hành mã nguồn mở, cho phép giới học thuật toàn cầu sử dụng và mở rộng nghiên cứu. Đây là một phần của dự án dài hạn mang tên “Những bàn tay viết Kinh Thánh”, do Hội đồng Nghiên cứu châu Âu tài trợ, với mục tiêu vẽ lại dòng thời gian chính xác cho các tài liệu cổ.
Giáo sư Mladen Popović, giám đốc Viện Qumran thuộc Đại học Groningen (Hà Lan), cho biết: “Việc kết hợp khảo cổ học, vật lý, AI và ngữ văn trong cùng một nghiên cứu là điều chưa từng có. Nó thực sự mang tính cách mạng.”
Theo nhà nghiên cứu Elisabetta Boaretto từ Viện Weizmann (Israel), việc xử lý mẫu vật để loại bỏ tạp chất là bước cải tiến quan trọng giúp tăng độ chính xác cho đo đạc C-14 – vốn từ lâu gặp trở ngại do điều kiện bảo quản khác nhau suốt 2.000 năm.
Hướng tới tương lai của khảo cổ học chính xác
Giới chuyên gia tin rằng việc áp dụng AI như Enoch sẽ không chỉ giới hạn ở các văn bản tôn giáo cổ, mà có thể lan rộng sang khảo cổ học thương mại, lịch sử pháp lý và thậm chí phân tích tài liệu doanh nghiệp cổ. Nhà nghiên cứu Joe Uziel từ IAA khẳng định: “Chúng ta đang mở ra một kỷ nguyên mới, nơi công nghệ không thay thế chuyên gia, mà nâng tầm năng lực giải mã lịch sử nhân loại.”
shared via msn,
